Het College van Beroep [11 februari 2020]
De bestreden uiting, de inleidende klacht en de beslissing van de Commissie
De klacht is gericht tegen een spandoek langs de openbare weg. Hierop is een grote windturbine afgebeeld naast een relatief zeer kleine woning met daarbij de tekst: “Hier geen medisch experiment!”.
De inleidende klacht komt, voor zover in beroep relevant, erop neer dat van de bewuste windturbine geen enkel negatief gezondheidseffect bekend is. In Nederland moeten windturbines voldoen aan de artikelen 3.13 tot en met 3.15a van het Activiteitenbesluit milieubeheer en aan de artikelen 3.11 tot en met 3.14e van de Activiteitenregeling milieubeheer. Dat betekent onder andere dat de afstand tot een bestemming die gevoelig is voor slagschaduw twaalf maal de diameter van de rotor van de windturbine moet zijn. In dit geval moet een afstand tot slagschaduwgevoelige bestemmingen worden bereikt van 12 maal 115,7 ofwel 1388,7 meter. Windturbines mogen volgens voornoemde artikelen overdag ten hoogste 47 dB Lden voortbrengen bij gevoelige bestemmingen. Verder geldt 41 dB L night voor de nachtelijke uren. De Enercon E 115 windturbine overschrijdt deze grenzen niet.
De Commissie heeft de klacht om de volgende reden afgewezen. Door middel van het onderhavige spandoek geeft geïntimeerde uiting aan haar bedenkingen, uit oogpunt van gezondheid, bij de mogelijke plaatsing van een windturbine op of nabij de plaats van het spandoek. Het staat verweerder vrij om haar mening wat dit betreft kenbaar te maken en de wijze waarop zij dat doet, acht de Commissie niet ontoelaatbaar, nu kennelijk niet is uitgesloten dat een geluid wordt voortgebracht dat volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie schadelijk kan zijn voor de gezondheid.
De grieven
De Commissie heeft ten onrechte geoordeeld dat niet is uitgesloten dat de windturbines een geluid voortbrengen dat schadelijk is voor de gezondheid. Appellant verwijst naar twee artikelen in het tijdschrift Windnieuws nr. 5 uit 2018 waaruit zou blijken dat gezondheidseffecten niet causaal aan het geluid van windturbines zijn te relateren alsmede dat windturbines geen directe gevolgen voor de gezondheid hebben. In een recent boek wordt het ‘windturbine syndroom’ aangeduid als “a communicated disease”. De lage frequenties in windturbinegeluid (laagfrequent en infrasoon) dragen niet zelfstandig bij aan de hinder van windturbines.
De mondelinge behandeling
Appellant heeft het beroep toegelicht aan de hand van overgelegde aantekeningen.
Het oordeel van het College
1. De bestreden uiting (een spandoek langs de openbare weg) is gericht tegen het voornemen om in de nabijheid van het dorp Genderen 210 meter hoge windturbines te plaatsen. De uiting kan zo worden begrepen dat het gaat om de aanprijzing van het denkbeeld dat men zou moeten afzien van het plaatsen van de windturbines op deze locatie wegens mogelijke negatieve effecten op de gezondheid van de omwonenden. Deze uiting valt onder de definitie van reclame in artikel 1 NRC.
2. Geïntimeerde heeft bij de Commissie gesteld dat driekwart van Genderen, dat 1.700 inwoners heeft, als ‘slagschaduwgevoelige bestemming’ is gelegen binnen een afstand van 1.388,7 meter tot de geplande windturbines. Hierdoor kunnen volgens haar veel omwonenden overlast van de windturbines ervaren. De vrees dat die overlast een negatief effect op de gezondheid zal hebben, is niet onbegrijpelijk. Uit het verweer bij de Commissie blijkt dat de betrokken projectontwikkelaar zou hebben verklaard dat gezondheidsproblemen kunnen optreden. Ook indien, zoals appellant stelt, bij het voldoen aan alle wettelijke milieunormen gezondheidsproblemen door de windturbines niet causaal kunnen worden aangetoond, neemt dat niet weg dat geïntimeerde op grond van de vrijheid van meningsuiting als haar mening mag verkondigen dat de windturbines vanwege de gezondheidsbelangen van de omwonenden niet op de beoogde locatie behoren te worden geplaatst. De wijze waarop deze mening in de uiting als protest tegen die plaatsing is verwoord, is niet in strijd met de Nederlandse Reclame Code. Het College beslist daarom als volgt.
De beslissing van het College van Beroep
Het College bevestigt de bestreden beslissing.
[Hieronder volgt de beslissing waartegen beroep is ingesteld]
De Reclame Code Commssie [6 december 2019]
De bestreden uiting
Het betreft een spandoek, aangebracht langs de Provincialeweg in Doeveren (gemeente Heusden). Daarop staat, naast de foto van een windmolen met rechts daarvan, relatief zeer klein, een huis, de tekst: “HIER GEEN MEDISCH EXPERIMENT!”
Rechts onderaan de uiting staat het logo van verweerder.
De klacht
Klager heeft de volgende bezwaren.
1. Uit een rapport van de Wereld Gezondheidsorganisatie volgt dat door windturbines wellicht enigszins een gezondheidsrisico ontstaat bij meer dan 45 dB Lden. De in de uiting afgebeelde windturbine is van het merk Enercon. Dit type windturbine is op tal van plaatsen in de wereld in gebruik, onder andere in Gouda, Ouderkerk aan de Amstel en Korpiranta (toelichting Commissie: Finland). In totaal heeft Enercon meer dan 28000 windturbines geleverd. Van deze turbines is geen enkel negatief gezondheidseffect bekend, aldus klager. In Nederland moeten windturbines voldoen aan de artikelen 3.13 tot en met 3.15a van het Activiteitenbesluit milieubeheer en aan de artikelen 3.11 tot en met 3.14e van de Activiteitenregeling milieubeheer. Dat betekent onder andere dat de afstand tot een bestemming die gevoelig is voor slagschaduw twaalf maal de diameter van de rotor van de windturbine moet zijn, aldus klager. De (naar de Commissie begrijpt in dit geval) beoogde windturbines van het merk Enercon E 115 hebben een ashoogte van 149 meter en een rotordiameter van 115,7 meter. Op die manier wordt een totale hoogte van 210 meter bereikt. Gelet hierop moet de afstand tot slagschaduwgevoelige bestemmingen worden bereikt van 12 maal 115,7 ofwel 1388,7 meter, zo stelt klager. Blijkens de foto van de beoogde locatie die zichtbaar is op internet kan aan deze afstand worden voldaan, aldus klager. Windturbines mogen volgens voornoemde artikelen overdag ten hoogste 47 dB Lden voortbrengen bij gevoelige bestemmingen. Verder geldt 41 dB L night voor de nachtelijke uren. Aan deze waarden voldoet een Enercon windturbine van het type E 115, aldus klager. Op grond van het bovenstaande vindt klager dat de tekst op het bestreden spandoek appelleert aan gevoelens van angst.
2. Het adres van verweerder ontbreekt op het spandoek.
Het verweer
Het verweer wordt als volgt samengevat.
De tekst “Hier geen medisch experiment” is gekozen omdat de vereniging bezwaren heeft tegen de mogelijke gevolgen van onder andere laagfrequente trillingen, die kunnen leiden tot allerlei gezondheidsproblemen. De potentiële projectontwikkelaar heeft ook kenbaar gemaakt dat er mogelijk gezondheidsproblemen kunnen optreden. In die zin beschouwt de vereniging het potentiële project als een medisch experiment. In het verleden werden de mogelijke gevolgen van roken en de toepassing van asbest ook gebagatelliseerd, totdat onderzoek het tegendeel bewees.
Verweerder acht de tekst “Hier geen medisch experiment” in combinatie met de afbeelding van een grote windturbine naast een woning, in de verhouding zoals weergegeven, niet in strijd met de wet, de waarheid, de goede smaak en/of het fatsoen. Van het appelleren aan gevoelens van angst of bijgelovigheid is evenmin sprake, aldus verweerder. Misschien zou dit wel het geval zijn als de tekst gepaard ging met een nare afbeelding.
Uit klagers mededeling dat uit een rapport van de Wereld Gezondheldsorganlsatie volgt dat wellicht enigszins een gezondheidsrisico door wlndturbines ontstaat bij meer dan 45 dB Lden, kan worden geconcludeerd dat er mogelijk gezondheidsrisico’s zijn.
De bestreden protestuiting is dus niet per definitie onwaar, aldus verweerder.
In geval men op Google “gezondheidseffecten van windturbines” intypt, verschijnen vele artikelen over gezondheidsklachten van omwonenden van windturbines. De meeste gezondheidsproblemen ontstaan door laag frequent geluid en slagschaduw. Op het protestdoek staat een windturbine, maar deze is niet “merk specifiek” bedoeld.
Klagers berekening van een minimale afstand van 1388,7 meter is juist. In de door klager genoemde artikelen staat ook dat het bevoegd gezag aanvullende eisen kan stellen. Binnen de genoemde afstand van 1388,7 meter valt ¾ van (het dorp) Genderen, dat 1700 inwoners heeft. Klager stelt: “Windturbines mogen volgens genoemde artikelen overdag ten hoogste 47 dB Lden voortbrengen bij gevoelige bestemmingen. Verder geldt 41 dB L night voor de nachtelijke uren. Aan deze waarden voldoet een Enerron windturbine van het type E 115. Op grond van het bovenstaande appelleert de tekst op dit reclamespandoek aan gevoelens van angst”.
Met bovenstaande twee alinea’s is verweerder het volledig oneens. Er kan niet gesteld worden dat een windturbine voldoet aan de genoemde geluidwaarden, zonder afstanden te noemen. De dichtstbij staande woning bij de geprojecteerde turbine locaties staat op ongeveer 250 m van een windturbine. Bij deze afstand zal de windturbine zo vaak moeten worden uitgezet om aan de gestelde minimale eis te kunnen voldoen, dat deze niet meer economisch rendabel is. Om die reden heeft de windturbine ontwikkelaar ook al meegedeeld de bewoners te willen uitkopen als het project door gaat.
Onduidelijk is waarom de tekst op het spandoek in relatie tot de alinea van klager over geluidseisen appelleert aan gevoelens van angst. De bewoners van de woning op 250 m van de turbine hebben te horen gekregen dat zij niet in hun huis kunnen blijven wonen als de windturbines worden geplaatst (omdat deze dan niet economisch rendabel zijn).
Meer in het algemeen merkt verweerder nog, mede naar aanleiding van klagers klacht in dossier 2019/00644, betreffende een soortgelijke uiting van verweerder, het volgende op.
Tien protestdoeken staan inmiddels ongeveer driekwart jaar langs de provinciale weg in Doeveren en de Grotestraat in Heesbeen. Vanuit het bevoegd gezag (de gemeente Heusden) is geen enkel bezwaar geuit tegen deze protestdoeken. De gemeente is op de hoogte van de aanwezigheid van de doeken, sterker nog, verweerder is met diverse beleidsambtenaren op het gebied van duurzaamheid, tijdens een fietstocht die onderdeel was van een duurzaamheidsbijeenkomst, langs de protestdoeken gefietst. De doeken zijn uiterst zorgvuldig opgesteld en niet als reclame bedoeld. De doeken dragen de zorgen uit van de leden van de vereniging over het plaatsen van windturbines op geringe afstand van woningen, aldus verweerder. Mede om de leesbaarheid te verhogen is de slogan-achtige tekst “hier geen medisch experiment” gekozen. Deze tekst is niet bedoeld om angst op te roepen, maar om duidelijk te maken dat er ook nadelen kleven aan windturbines.
De mondelinge behandeling
Klager heeft zijn standpunt mondeling toegelicht.
Hij licht toe waarom de uiting, naar zijn mening, zonder te rechtvaardigen redenen appelleert aan gevoelens van angst. In dit verband merkt hij op dat de kans dat windturbines overdag 47 dB Lden voortbrengen klein is en dat het geluid van een windturbine op een afstand van 250 meter al is vervaagd. Desgevraagd deelt hij mee dat rechts onderaan de uiting ook de website van verweerder is vermeld en dat het adres van verweerder wel op deze website staat. Hij vindt echter dat, naar analogie van de Code Brievenbusreclame, Huissampling en Direct Response Advertising (CBR), het adres ook op het spandoek had moeten worden vermeld.
Het oordeel van de Commissie
Voor zover verweerder meent dat de bestreden uiting geen reclame is, overweegt de Commissie het volgende.
De uiting houdt een openbare, directe aanprijzing in van denkbeelden door een adverteerder als bedoeld in artikel 1 van de Nederlandse Reclame Code en om die reden acht de Commissie zich bevoegd daarover te oordelen.
Met betrekking tot de verschillende bezwaren overweegt zij het volgende.
Ad 1.
Bezwaar 1 komt er op neer dat klager vindt dat de bestreden uiting zonder te rechtvaardigen redenen appelleert aan gevoelens van angst als bedoeld in artikel 6 van de Nederlandse Reclame Code (NRC). De Commissie oordeelt hierover als volgt.
Door middel van het onderhavige spandoek met de tekst “HIER GEEN MEDISCH EXPERIMENT” geeft verweerder uiting aan haar bedenkingen, uit oogpunt van gezondheid, bij de mogelijke plaatsing van een windturbine op of nabij de plaats van het spandoek. Het staat verweerder vrij om haar mening wat dit betreft kenbaar te maken en de wijze waarop zij dat doet, acht de Commissie niet ontoelaatbaar. Zij overweegt daartoe het volgende.
Klager (zelf) heeft meegedeeld dat uit een rapport van de Wereld Gezondheidsorganisatie (hierna: ‘WGO’) volgt dat door windturbines wellicht enigszins een gezondheidsrisico ontstaat bij meer dan 45 dB Lden, en vervolgens dat windturbines in Nederland, ingevolge het Activiteitenbesluit milieubeheer en de Activiteitenregeling milieubeheer, overdag (ten hoogste) 47 dB Lden mogen voortbrengen. Ter zitting heeft klager gesteld dat de kans dat windturbines overdag 47 dB Lden voortbrengen klein is, maar kennelijk is niet uitgesloten dat een geluid wordt voortgebracht, dat volgens de WGO schadelijk kan zijn voor de gezondheid.
Verder heeft verweerder onweersproken gesteld dat de potentiële projectontwikkelaar kenbaar heeft gemaakt dat er mogelijk gezondheidsproblemen kunnen optreden.
Gelet op het bovenstaande acht de Commissie de uiting niet in strijd met artikel 6 NRC.
Ad 2.
De Commissie begrijpt dit bezwaar aldus dat klager vindt dat naar analogie van artikel 2 CBR ook op het onderhavige spandoek het adres van verweerder had moeten worden vermeld. De Commissie ziet geen aanleiding om artikel 2 CBR in dit geval van overeenkomstige toepassing te verklaren. Overigens heeft klager ter zitting meegedeeld dat het adres van verweerder te vinden is op de op het spandoek genoemde website www.energie-gezond.nl”.
Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie wijst de klacht af.