De bestreden reclame-uiting
Het betreft een uiting van Vandebron op https://stopmetsjoemelstroom.nl/. Daarin staat onder de aanhef “Is jouw stroom wel écht groen?” onder meer:
“70% van de Nederlandse huishoudens kiest voor groene stroom, terwijl in werkelijkheid maar 10% van de Nederlandse energie duurzaam wordt opgewekt. Vaak is groen dus helemaal niet groen. Dat moet anders! Check hoe groen jouw stroom is en roep je energieleverancier op om te stoppen met sjoemelen.
Check hier je energieleverancier”, waarna de herkomst van groene stroom van diverse energieleveranciers kan worden bekeken.
De uiting bevat ook een video waarin vergelijkbare mededelingen over groene stroom worden gedaan.
De klacht
De klacht wordt als volgt samengevat.
Adverteerder misleidt consumenten door te zeggen dat groene stroom uit het buitenland geen groene stroom is. Het energiesysteem is Europees en het is vanuit technisch oogpunt feitelijk onjuist en onmogelijk om onderscheid op basis van productieland te maken. Sterker nog, de verbinding tussen landen zorgt voor meer stabiliteit en maakt juist een hoger systeempercentage duurzame stroom mogelijk.
Verder vindt klager de vergelijking met concurrenten tendentieus. Adverteerder kan niet garanderen dat de vergelijking correct is en los daarvan is deze op basis van valse aannames gedaan, aldus klager.
In de sjoemel top-5 op de website staat EasyEnergy op nummer 1, terwijl deze 100% windenergie uit Europa levert met Certificate of Origin. De stelling dat deze partij sjoemelt staat haaks op het oordeel in dossier 2020/00320 dat Certificates of Origin gelden als afdoende bewijs dat de klant door inkoop bij de desbetreffende leverancier groene stroom inkoopt, waarbij het niet uitmaakt waar deze stroom in het Europese (en dus ook Nederlandse) net geleverd is.
Verder wordt verondersteld dat het importeren van groene stroom uit de EU niet bijdraagt aan de verduurzaming van Nederland. Dit klopt niet op basis van de “letter and spirit” van het Kyoto-protocol en latere internationale verdragen die in Nederland door de Tweede Kamer geratificeerd zijn. Ook in de praktijk is het onlogisch: Nederland kan kolencentrales sluiten onder andere door leveringszekerheid van groene bronnen binnen het EU-netwerk.
Het verweer
Het verweer wordt als volgt samengevat.
Adverteerder ontkent niet dat Europese energie met een Garantie van Oorsprong van een duurzame bron afkomstig is. Zij stelt aan de kaak dat deze energie in Nederland groen genoemd kan worden. Deze energie draagt niet bij aan een duurzamer Nederland, omdat met het aanschaffen van Europese Certificates of Origin de investering in de (Nederlandse) energietransitie niet wordt gestimuleerd. Adverteerder pleit er daarom voor dat uitsluitend Garanties van Oorsprong uit Nederland groen genoemd kunnen worden, omdat deze de Nederlandse energietransitie ten goede komen.
Verder baseert adverteerder zich bij de vergelijking van leveranciers rechtstreeks op de stroometiketten van de betreffende bedrijven.
Het oordeel van de voorzitter
De voorzitter heeft onder meer het volgende overwogen:
“1) (….) Boodschap van de uiting als geheel, zoals de gemiddelde consument die zal opvatten, is dat groene stroom die niet in Nederland is opgewekt ‘sjoemelstroom’ is en dat concurrenten die dergelijke energie leveren ‘sjoemelen’. Per leverancier kan men dit in de uiting controleren.
2) In feite prijst adverteerder daarmee haar eigen product aan. Uit de vergelijking volgt immers dat zij geen ‘sjoemelstroom’ levert waardoor zij zich in dat opzicht in gunstige zin onderscheidt van concurrenten die in het buitenland opgewekte groene stroom leveren. (…) Nu de genoemde energieleveranciers directe concurrenten van adverteerder zijn en in feite sprake is van een productvergelijking, dient de uiting als vergelijkende reclame te worden aangemerkt. Vergelijkende reclame is, wat de vergelijking betreft, geoorloofd op voorwaarde dat deze (onder meer) niet misleidend is in de zin van de Nederlandse Reclame Code (NRC). (…)
3) Volgens het in Nederland geldende systeem wordt alle stroom, zowel groene als grijze, via één elektriciteitsnet geleverd. Een energieleverancier mag stroom specifiek als groene stroom aanprijzen indien hij door middel van Garanties van Oorsprong kan aantonen dat de door hem aan het net toegevoegde energie is opgewekt uit hernieuwbare bronnen. Een Garantie van Oorsprong (GVO) is een digitaal certificaat waarmee bewezen wordt dat stroom op een groene manier is opgewekt. Indien een adverteerder evenveel groene stroom aan het elektriciteitsnet levert als de klant jaarlijks verbruikt, kan per saldo worden gezegd dat de klant daadwerkelijk groene stroom geleverd krijgt. Overigens kan de voorzitter niet beoordelen in hoeverre het GVO systeem garandeert dat de klant uitsluitend groene stroom geleverd krijgt indien hij dat wenst (dat wil zeggen stroom die duurzaam is opgewekt in plaats van niet-duurzaam opgewekte stroom die via een GVO wordt ‘vergroend’). Het behoort tot de taak van de overheid toezicht te houden op de vraag of een GVO overeenstemt met de wijze van opwekking waarop het certificaat ziet. Vooralsnog dient het aanprijzen van stroom als ‘groen’ op basis van een GVO als een gangbare en legitieme reclamepraktijk te worden beschouwd. Dit geldt ook als de stroom in het buitenland is opgewekt en daar aan het Europese elektriciteitsnet is toegevoegd. De Commissie heeft al meermalen geoordeeld dat de gemiddelde consument ermee bekend is dat zowel grijze als groene stroom via hetzelfde elektriciteitsnet aan verbruikers worden geleverd. De consument wordt daarom geacht het begrip ‘groene’ stroom zo te begrijpen dat sprake is van een constructie die erop neerkomt dat hij via het elektriciteitsnet groene stroom geleverd krijgt, en wel doordat adverteerder evenveel groene stroom aan het elektriciteitsnet levert als de klant jaarlijks verbruikt. Tegen deze achtergrond acht de voorzitter het niet juist groene stroom die in het buitenland is opgewekt zonder meer te kwalificeren als ‘sjoemelstroom’ (vgl. de url van de website). Dit wekt bij de gemiddelde consument de onjuiste verwachting dat deze stroom nooit duurzaam kan zijn, in tegenstelling tot de door adverteerder geleverde stroom.
4) Het staat adverteerder vrij zich af te zetten tegen het stelsel van de Europese Garantie van Oorsprong, maar zij mag dit niet op zodanige wijze doen dat bij de gemiddelde consument verwarring wordt gewekt over de aard van de van zijn energieleverancier afgenomen groene stroom. Energieleveranciers moeten informatie geven over de bronnen van de groene stroom die zij hebben geleverd. Deze informatie staat in het stroometiket, dat de leveranciers moeten publiceren. Indien daaruit blijkt dat de stroom duurzaam is opgewekt, mag deze niet worden gekwalificeerd als ‘sjoemelstroom’ en mag evenmin worden gesuggereerd dat leveranciers die in het buitenland opgewekte groene stroom leveren, ‘sjoemelaars’ zijn. Nu niet is gebleken dat de genoemde concurrenten in werkelijkheid geen groene stroom leveren, is de uiting misleidend en om die reden in strijd met artikel 13 aanhef en onder c (kennelijk is bedoeld: onder a zoals ook onder ‘de beslissing’ wordt vermeld) NRC. (…)”.
Het bezwaar van adverteerder tegen de voorzittersbeslissing
Adverteerder kan zich niet vinden in het oordeel van de voorzitter dat de term “sjoemelstroom” in strijd is met artikel 13 aanhef en onder a NRC. Aan dit oordeel ligt ten grondslag dat bij de gemiddelde consument geen verwarring mag worden gewekt over de aard van de van zijn energieleverancier afgenomen groene stroom.
Van het in verwarring brengen van consumenten is geen sprake, integendeel. Adverteerder verwijst daarvoor naar het onlangs gepubliceerde onderzoek van de Consumentenbond, meer specifiek het gestelde onder het kopje ‘Greenwashing’ op pagina 3, namelijk:
“Twee derde van de leveranciers krijgt in het onderzoek een lager cijfer voor de inkoop dan voor de levering. Zij kopen dus (voornamelijk) grijze stoom in en kopen los daarvan Garanties van Oorsprong (GvO’s) bij. Door deze GvO’s af te boeken voor hun levering, mogen zij zeggen groene stroom te verkopen. Leveranciers kunnen zo alsnog heel groen lijken, omdat ze alleen verplicht zijn om transparant te zijn over hun levering. Dit is terug te zien in het stroometiket, daarop prijkt groene stroom. Om als consument echter goed te kunnen beoordelen hoe duurzaam een leverancier is zouden leveranciers ook verplicht moeten zijn om transparant te zijn over hun inkoop.”
Uit het bovenstaande concludeert adverteerder dat de Consumentenbond de stroometiketten niet duidelijk, sluitend en transparant genoeg vindt, en juist dit leidt tot verwarring bij de consument, aldus adverteerder. Om deze reden heeft zij getracht met haar reclame-uiting https://stopmetsjoemelstroom.nl/ meer duidelijkheid over de specifieke stroometiketten te scheppen. De ene groene stroom is de andere namelijk niet, aldus adverteerder of in de woorden van de Consumentenbond:
“… een beleidsvoering waarin grijze stroom wordt ingekocht en als groene stroom wordt verkocht door de garanties van oorsprong die ze afboeken voor hun levering. Naar buiten toe kunnen zij claimen duurzame stroom te leveren en ook op hun stroometiket prijkt groene stroom. Van hun inkoopbeleid gaat echter geen enkele verduurzaming uit.”
Van Dale definieert ‘sjoemelen’ als oneerlijke trucjes toepassen of knoeien. Naar de mening van adverteerder is dit een uitstekende omschrijving van het groen noemen van inkoopbeleid waarvan geen enkele verduurzaming uitgaat.
De reactie van klager
Klagers reactie op het bezwaar, zoals schriftelijk en mondeling naar voren gebracht, wordt als volgt samengevat.
Het is onjuist en misleidend om concurrenten die zich keurig aan de wet- en regelgeving houden weg te zetten als “sjoemelaars”. Klager heeft enige sympathie voor het inhoudelijke bezwaar van adverteerder tegen de huidige wet- en regelgeving, als gekeken wordt naar Nederland in isolatie, maar dat is te kortzichtig. Feit blijft dat Certificates of Origin (“CoOs”) EU-breed gebruikt worden om klanten die graag willen betalen voor vergroening via financiële stromen te verbinden aan producenten van groene stroom. Dit systeem zorgt voor een investeringsprikkel voor Europese (niet alleen Nederlandse) producenten van groene stroom en is bedoeld om de Europese energietransitie te versnellen. Of dat de snelheid van de Nederlandse bijdrage daarin negatief (of positief) beïnvloedt, is niet bewezen en ook niet relevant, aldus klager. Zonder de CoOs zou de totale Europese energietransitie vermoedelijk trager op gang zijn gekomen. Het systeem is zorgvuldig en robuust opgezet (als een soort internetbankieren, met onafhankelijke certificering en ontkoppeling tussen productie en levering net zoals fysieke versus digitale geldstromen) juist om altijd een sluitende en onafhankelijk te verifiëren balans te verkrijgen. Omdat adverteerder in
haar analyse een grens rond Nederland zet, lijkt die balans niet te kloppen en worden alle leveranciers van “Europese” groene stroom onterecht weggezet als “sjoemelaars”.
Het staat adverteerder, de Consumentenbond en haar co-auteurs vrij om een nieuw en beter systeem voor te stellen, bijvoorbeeld via lobbywerk of een opiniestuk in de krant, maar niet door het zwartmaken van concurrenten in een reclamecampagne, aldus klager.
Het oordeel van de Commissie
Uit het verweer begrijpt de Commissie dat adverteerder door middel van de bestreden uiting “aan de kaak” stelt dat Europese energie met een zogenaamde Garantie van Oorsprong in Nederland groen genoemd kan worden. Adverteerder ontkent dit laatste niet, maar kan zich daar niet mee verenigen. Naar haar mening draagt deze energie niet bij aan een duurzamer Nederland, omdat de investering in de Nederlandse energietransitie daarmee niet wordt gestimuleerd. Adverteerder zegt ervoor te pleiten dat uitsluitend Garanties van Oorsprong uit Nederland groen genoemd kunnen worden, omdat deze de Nederlandse energietransitie ten goede komen. In haar bezwaar tegen de voorzittersbeslissing heeft adverteerder haar standpunt nader toegelicht door te verwijzen naar een onderzoek van de Consumentenbond waarin kanttekeningen worden geplaatst bij de verkoop van “groene stroom” op basis van los gekochte Garanties van Oorsprong, terwijl de leverancier grijze stroom heeft ingekocht. Van het betreffende inkoopbeleid gaat volgens adverteerder geen enkele verduurzaming uit en het groen noemen van dit inkoopbeleid merkt zij aan als ‘sjoemelen’.
Uit het bovenstaande blijkt dat adverteerder zich niet kan vinden in het systeem op basis waarvan Europese energie met een zogenaamde Garantie van Oorsprong in Nederland groen kan worden genoemd, ook als deze energie niet in Nederland is opgewekt of ingeval de leverancier grijze stroom heeft ingekocht en los daarvan Garanties van Oorsprong heeft bijgekocht. Dat adverteerder zich niet kan vinden in dit systeem rechtvaardigt echter nog niet dat in de bestreden uiting wordt gesproken over “sjoemelstroom” en “sjoemelen” door een energieleverancier, voor zover stroom wordt geleverd die niet Nederland is opgewekt, maar wel voorzien is van een Garantie van Oorsprong, al dan niet na inkoop van grijze stroom. Waar dit (Europese) systeem nog steeds van kracht is, past het niet om consumenten op het verkeerde been te zetten, in die zin dat leveranciers die overeenkomstig dit systeem groene stroom leveren, wordt verweten te “sjoemelen”, een synoniem voor onder meer “bedriegen”, “frauderen”, “knoeien” en “oneerlijk handelen”.
Gelet op het bovenstaande deelt de Commissie het oordeel van de voorzitter dat de bestreden uiting, die -zoals de voorzitter reeds heeft overwogen- moet worden aangemerkt als vergelijkende reclame, misleidend is als bedoeld in artikel 13 aanhef en onder a NRC.
Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie bevestigt de beslissing van de voorzitter dat de reclame-uiting in strijd met artikel 13 aanhef en onder a NRC. Zij beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.
Beslissing van de voorzitter van 9 december 2020:
De bestreden reclame-uiting
Het betreft de homepage van de website https://stopmetsjoemelstroom.nl/ voor zover hier staat:
“Is jouw stroom wel écht groen?
70% van de Nederlandse huishoudens kiest voor groene stroom, terwijl in werkelijkheid maar 10% van de Nederlandse energie duurzaam wordt opgewekt. Vaak is groen dus helemaal niet groen. Dat moet anders! Check hoe groen jouw stroom is en roep je energieleverancier op om te stoppen met sjoemelen.
Check hier je energieleverancier.”
In de video op de homepage worden vergelijkbare mededelingen over groene stroom gedaan.
Samenvatting van de klacht
Adverteerder misleidt consumenten door te zeggen dat groene stroom uit het buitenland geen groene stroom is. Het energiesysteem is Europees en het is vanuit technisch oogpunt feitelijk onjuist en onmogelijk om onderscheid op basis van productieland te maken. Ook de vergelijking met concurrenten is tendentieus. Adverteerder kan niet garanderen dat de vergelijking correct is en los daarvan is deze op basis van valse aannames gedaan. In de sjoemel top-5 op de website staat EasyEnergy op nummer 1 terwijl deze 100% windenergie uit Europa levert met Certificate of Origin. De stelling dat deze partij sjoemelt staat haaks op het oordeel in dossier 2020/00320 dat Certificates of Origin gelden als afdoende bewijs dat de klant door inkoop bij desbetreffende leverancier groene stroom inkoopt, waarbij het niet uitmaakt waar deze stroom in het Europese (en dus ook Nederlandse) net geleverd is. Verder wordt verondersteld dat het importeren van groene stroom uit de EU niet bijdraagt aan de verduurzaming van Nederland. Dit klopt niet op basis van de “letter and spirit” van het Kyoto-protocol en latere internationale verdragen die in Nederland door de Tweede Kamer geratificeerd zijn. En ook in de praktijk is het onlogisch: Nederland kan kolencentrales sluiten onder andere door leveringszekerheid van groene bronnen binnen het EU-netwerk.
Samenvatting van het verweer
Adverteerder ontkent niet dat Europese energie met een Garantie van Oorsprong van een duurzame bron afkomstig is. Wel vindt zij dat deze energie niet groen genoemd kan worden omdat zij niet bijdraagt aan een duurzamer Nederland. Met het aanschaffen van Europese Certificates of Origin wordt de investering in de (Nederlandse) energietransitie niet gestimuleerd. Uitsluitend Garanties van Oorsprong uit Nederland kunnen groen genoemd worden, omdat deze de Nederlandse energietransitie ten goede komen. Adverteerder baseert zich bij de vergelijking van leveranciers rechtstreeks op de stroometiketten van de betreffende bedrijven.
Het oordeel van de voorzitter
1) De klacht is specifiek gericht tegen de homepage van de website stopmetsjoemelstroom.nl/. Voor zover klager in de klacht en in zijn nadere toelichting naar andere gedeeltes van de website verwijst, gaat het blijkbaar om een onderbouwing van de klacht tegen de homepage. Op deze pagina plaatst adverteerder vraagtekens bij de als feit gepresenteerde stelling dat 70% van de Nederlandse huishoudens kiest voor groene stroom, terwijl in werkelijkheid 10% van de Nederlandse energie duurzaam wordt opgewekt. Hierbij wordt gezegd: “Vaak is groen dus helemaal niet groen” en wordt opgeroepen met ‘sjoemelen’ te stoppen. De video op de homepage bevat vergelijkbare mededelingen. Boodschap van de uiting als geheel, zoals de gemiddelde consument die zal opvatten, is dat groene stroom die niet in Nederland is opgewekt ‘sjoemelstroom’ is en dat concurrenten die dergelijke energie leveren ‘sjoemelen’. Per leverancier kan men dit in de uiting controleren.
2) In feite prijst adverteerder daarmee haar eigen product aan. Uit de vergelijking volgt immers dat zij geen ‘sjoemelstroom’ levert waardoor zij zich in dat opzicht in gunstige zin onderscheidt van concurrenten die in het buitenland opgewekte groene stroom leveren. Van een loutere aanprijzing van een denkbeeld is, gelet op dit economische perspectief, geen sprake. Nu de genoemde energieleveranciers directe concurrenten van adverteerder zijn en in feite sprake is van een productvergelijking, dient de uiting als vergelijkende reclame te worden aangemerkt. Vergelijkende reclame is, wat de vergelijking betreft, geoorloofd op voorwaarde dat deze (onder meer) niet misleidend is in de zin van de Nederlandse Reclame Code (NRC). Meer in het bijzonder dient op grond van de klacht te worden beoordeeld of sprake is van een misleidende milieuclaim, nu in de uiting expliciet wordt gerefereerd aan milieuaspecten verbonden aan de opwekking van stroom van adverteerder.
3) Volgens het in Nederland geldende systeem wordt alle stroom, zowel groene als grijze, via één elektriciteitsnet geleverd. Een energieleverancier mag stroom specifiek als groene stroom aanprijzen indien hij door middel van Garanties van Oorsprong kan aantonen dat de door hem aan het net toegevoegde energie is opgewekt uit hernieuwbare bronnen. Een Garantie van Oorsprong (GVO) is een digitaal certificaat waarmee bewezen wordt dat stroom op een groene manier is opgewekt. Indien een adverteerder evenveel groene stroom aan het elektriciteitsnet levert als de klant jaarlijks verbruikt, kan per saldo worden gezegd dat de klant daadwerkelijk groene stroom geleverd krijgt. Overigens kan de voorzitter niet beoordelen in hoeverre het GVO systeem garandeert dat de klant uitsluitend groene stroom geleverd krijgt indien hij dat wenst (dat wil zeggen stroom die duurzaam is opgewekt in plaats van niet-duurzaam opgewekte stroom die via een GVO wordt ‘vergroend’). Het behoort tot de taak van de overheid toezicht te houden op de vraag of een GVO overeenstemt met de wijze van opwekking waarop het certificaat ziet. Vooralsnog dient het aanprijzen van stroom als ‘groen’ op basis van een GVO als een gangbare en legitieme reclamepraktijk te worden beschouwd. Dit geldt ook als de stroom in het buitenland is opgewekt en daar aan het Europese elektriciteitsnet is toegevoegd. De Commissie heeft al meermalen geoordeeld dat de gemiddelde consument ermee bekend is dat zowel grijze als groene stroom via hetzelfde elektriciteitsnet aan verbruikers worden geleverd. De consument wordt daarom geacht het begrip ‘groene’ stroom zo te begrijpen dat sprake is van een constructie die erop neerkomt dat hij via het elektriciteitsnet groene stroom geleverd krijgt, en wel doordat adverteerder evenveel groene stroom aan het elektriciteitsnet levert als de klant jaarlijks verbruikt. Tegen deze achtergrond acht de voorzitter het niet juist groene stroom die in het buitenland is opgewekt zonder meer te kwalificeren als ‘sjoemelstroom’ (vgl. de url van de website). Dit wekt bij de gemiddelde consument de onjuiste verwachting dat deze stroom nooit duurzaam kan zijn, in tegenstelling tot de door adverteerder geleverde stroom.
4) Het staat adverteerder vrij zich af te zetten tegen het stelsel van de Europese Garantie van Oorsprong, maar zij mag dit niet op zodanige wijze doen dat bij de gemiddelde consument verwarring wordt gewekt over de aard van de van zijn energieleverancier afgenomen groene stroom. Energieleveranciers moeten informatie geven over de bronnen van de groene stroom die zij hebben geleverd. Deze informatie staat in het stroometiket, dat de leveranciers moeten publiceren. Indien daaruit blijkt dat de stroom duurzaam is opgewekt, mag deze niet worden gekwalificeerd als ‘sjoemelstroom’ en mag evenmin worden gesuggereerd dat leveranciers die in het buitenland opgewekte groene stroom leveren, ‘sjoemelaars’ zijn. Nu niet is gebleken dat de genoemde concurrenten in werkelijkheid geen groene stroom leveren, is de uiting misleidend en om die reden in strijd met artikel 13 aanhef en onder c NRC. De voorzitter beslist daarom als volgt.
De beslissing van de voorzitter
Op grond van het voorgaande is de reclame-uiting in strijd met artikel 13 aanhef en onder a NRC. De voorzitter beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.