Het College van Beroep [9 juni 2021]

De bestreden uiting, de inleidende klacht en de beslissing van de Commissie

De inleidende klacht is gericht tegen een per e-mail verzonden nieuwsbrief van de Volkskrant webwinkel, waarin een reis van Low Carbon Travels wordt aangeprezen. De e-mail heeft als onderwerpregel: “Wijnreis naar Toscane (CO2-neutraal)”. Vervolgens staat in de e-mail, voor zover hier van belang: “Duurzame Fly&Drive: bourgondische wijnreis naar Toscane (CO2-neutraal). (…) Low Carbon Travels introduceert de eerste duurzame rondreizen door het prachtige Toscane (CO2-neutraal). (…) Deze exclusieve CO2-neutrale Fly&Drive voert langs de mooiste plekken van de Chianti wijnlandschappen bij San Gimignano en Cortona.”

De klacht wordt als volgt samengevat. CO2-neutraal en een CO2-gecompenseerde vlucht zijn verschillende zaken. Enkel de vliegtuigreis resulteert al in een CO2-uitstoot van 400 kg. Het is niet mogelijk om door middel van compensatieprojecten de uitstoot te compenseren. Daarnaast is de advertentie misleidend omdat DPG Media en LCT uitsluitend de CO2 van de vlucht proberen te compenseren. Het restant van de reis wordt niet gecompenseerd.

De Commissie heeft overwogen dat de aangeprezen rondreis een pakketreis is waarbij onderscheid kan worden gemaakt tussen de vliegreis, de elektrische auto en de accommodaties. Voor zover de “CO2-neutraal” claim ziet op de vliegreis, is naar het oordeel van de Commissie voldoende aannemelijk gemaakt dat de CO2-uitstoot van de aangeboden vluchten wordt gecompenseerd door middel van de compensatieprojecten van de betrokken vliegtuigmaatschappijen. Daarnaast is ten aanzien van het elektrisch rijden aannemelijk gemaakt dat de betrokken elektrische auto volledig met groene stroom wordt opgeladen en dat de lengte van de reistrajecten is aangepast op het gebruik van deze oplaadpunten, waardoor tijdens het rijden geen CO2 wordt uitgestoten. Ten aanzien van de accommodaties is erkend dat niet valt vast te stellen dat deze accommodaties de claim “CO2-neutraal” kunnen dragen. Nu de uiting impliceert dat alle onderdelen van de reis “CO2-neutraal” zijn en dit ten aanzien van de accommodaties niet het geval is, acht de Commissie de uiting in strijd met artikel 4 Milieu Reclame Code (MRC), waarin is bepaald dat indien een milieuclaim uitsluitend of vrijwel uitsluitend betrekking heeft op bepaalde bestanddelen of aspecten van het aangeprezen product, dit duidelijk in de uiting tot uitdrukking moet komen.

De grieven in het principaal appel

Ondanks dat appellante door de Commissie in gelijk is gesteld, gaat zij in beroep tegen het oordeel van de Commissie dat de vliegreis CO2-neutraal mag worden genoemd. De claim ‘CO2-neutraal vliegen’ is een absolute milieuclaim waarvoor een zware bewijslast geldt. Geïntimeerden hebben geen bewijs geleverd en enkel verwezen naar het feit dat de KLM een ‘CO2 zero’ vlucht aanbiedt, en dat men op vliegtuigmaatschappijen mag vertrouwen. De KLM is geen onafhankelijk instelling, maar een bedrijf dat baat heeft bij een concept als CO2-neutraal. Dit concept stelt haar in staat om door te gaan met vliegen ondanks dat dit vervuilend is. CO2-neutraal vliegen is feitelijk onmogelijk en de uiting is daarom misleidend, waarbij appellante verwijst naar artikel 8.3 aanhef en onder c van de Nederlandse Reclame Code (NRC) en artikel 8.2 onder a en b NRC. De mechanismen waarin CO2 wordt opgenomen door bijvoorbeeld bomen, staan niet gelijk aan de CO2-uitstoot van fossiele brandstoffen. Het feit dat dit geen gelijkwaardige processen zijn, wordt in de klimaatwetenschap al lang erkend. Het is wetenschappelijk zeker dat het verbranden van fossiele brandstoffen leidt tot CO2-uitstoot die onderdeel wordt van de koolstofcyclus, waardoor de aarde opwarmt. Het is zeer onzeker dat bomen voor tientallen jaren koolstof vasthouden. Waar de CO2-uitstoot plaatsvindt, werkt de compensatie alleen als er aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Een belangrijke voorwaarde is dat het project niet zou plaatsvinden zonder de specifieke bijdrage van deze ‘compensatiebijdrage’. Dit is zeer moeilijk te bewijzen. Uit publicaties in de Volkskrant blijkt hoeveel compensatieprojecten niet doen wat ze beloven.

Het antwoord in appel van DPG Media

DPG Media heeft de grieven van appellante in het principale appel gemotiveerd weersproken, waarbij zij zich aansluit bij het oordeel van de Commissie. Dit neemt niet weg dat DPG Media in de toekomst kritisch zal kijken in hoeverre zij uit naam van haar krantentitels met een CO2-neutraal claim bij vliegtuigreizen (bij gebruik van de CO2-compensatie) wil adverteren. De hoofdredactie van de Volkskrant heeft aangegeven de CO2-neutraal claim in deze situatie niet meer te willen gebruiken.

Het antwoord in appel van LCT tevens incidenteel appel van LCT

LCT heeft de grieven van appellante in het principale appel gemotiveerd weersproken, waarbij zij zich aansluit bij het oordeel van de Commissie. Hierna zal, voor zoveel nodig, op het verweer in het principale appel worden ingegaan.

Het incidentele appel van LCT is gericht tegen het oordeel van de Commissie dat niet valt vast te stellen dat de accommodaties die deel uitmaken van de pakketreis de claim “CO2-neutraal” kunnen dragen en dat de uiting om die reden in strijd met artikel 4 MRC is. Het incidentele appel kan als volgt worden samengevat.
Inmiddels is gebleken dat er geaccrediteerde modellen bestaan voor het berekenen van de CO2-uitstoot van accommodaties. Dankzij organisaties als Greenseat, onderdeel van Climate Neutral Group, kan de CO2-uitstoot van de accommodaties worden berekend om die vervolgens volledig te kunnen compenseren (CO2-neutraal te maken). Als voor elk onderdeel van de reis de CO2-uitstoot wordt berekend, resulteert dit in een totale CO2-uitstoot van 1,4800 ton. De compensatie daarvan bedraagt in totaal € 12,21 (excl. btw). LCT compenseert de CO2-uitstoot van de bewuste reis door middel van CO2 compensatie via KLM en met een donatie aan Trees For All. Hiermee komt de totale CO2 compensatie voor deze reis op € 17,38. Dit is € 5,17 meer dan de aanbevolen CO2 compensatie van Greenseat. Naar aanleiding van deze extra informatie, heeft LCT contact opgenomen met Trees For All en ook met Green Seat. LCT verwijst naar de door haar overgelegde informatie die deze organisaties hebben verstrekt over de mogelijkheid de reis aan te prijzen als CO2-neutraal. LCT stelt, mede op grond van deze nieuwe informatie, dat zij in de onderhavige reclame-uiting de complete reis wel degelijk mag aanprijzen met de claim CO2-neutraal.

Het antwoord in incidenteel appel

De grieven van LCT zijn gemotiveerd weersproken. Hierna zal, voor zoveel nodig, op het verweer in het incidentele appel worden ingegaan.

De mondelinge behandeling

Partijen hebben hun stellingen gehandhaafd en nogmaals toegelicht. Appellante en LCT hebben daarbij gebruik gemaakt van de voorafgaand aan de zitting aan het College toegezonden pleitnota’s.

Het oordeel van het College

In het principale appel

1. Het beroep is gericht tegen een reclame-uiting voor een pakketreis die door de Commissie in strijd met artikel 4 van de Milieu Reclame Code (MRC) is geacht wegens de mededeling “CO2-neutraal”. Deze claim wordt volgens de Commissie niet waargemaakt ten aanzien van de accommodaties van de reis, waardoor niet wordt voldaan aan de eis van artikel 4 MRC dat, indien een milieuclaim uitsluitend of vrijwel uitsluitend betrekking heeft op bepaalde bestanddelen of aspecten van de aangeprezen producten, dit duidelijk uit de uiting moet blijken. Ten aanzien van de vliegreis en de huurauto heeft de Commissie geoordeeld dat in zoverre de claim “CO2-neutraal” wel juist is. In het principale appel vecht appellante uitsluitend het oordeel van de Commissie ten aanzien van de vliegreis aan. Volgens appellante is de vliegreis niet CO2-neutraal. Beoordeeld dient te worden of appellante ontvankelijk is in het beroep. Het College overweegt hierover als volgt.

2. De inleidende klacht strekt ertoe dat (de Commissie oordeelt dat) de uiting een onjuiste milieuclaim bevat. Appellante heeft dit doel blijkens het voorgaande bereikt. De Commissie heeft de uiting immers in het dictum van haar uitspraak in strijd met artikel 4 MRC geacht en heeft geïntimeerden aanbevolen om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken. Niet kan worden gezegd dat appellante ten dele in het ongelijk is gesteld enkel omdat niet al haar stellingen die zij ten grondslag heeft gelegd aan het standpunt dat de mededeling dat de pakketreis “CO2-neutraal” is misleidend is, doel hebben getroffen. Herbeoordeling van die stellingen kan ook niet tot een andere eindbeslissing leiden. Aldus kan niet worden gezegd dat sprake is van een ten nadele van appellante gedane uitspraak van de Commissie in de zin van artikel 23 lid 1 van het Reglement van de Reclame Code Commissie en het College van Beroep. Gelet hierop is appellante niet ontvankelijk in het beroep.

In het incidentele appel

3. LCT stelt dat zij op grond van nieuwe informatie wel degelijk de complete reis mag aanprijzen als CO2-neutraal, omdat uit deze informatie blijkt dat ook de CO2-uitstoot van de accommodaties wordt gecompenseerd. LCT licht dit als volgt toe. De totale CO2-uitstoot van de reis wordt berekend op “1,4800 ton”. LCT compenseert deze uitstoot via KLM en met een donatie aan Trees For All. Hiermee komt de totale CO2 compensatie voor deze reis op € 17,38. Dit is volgens LCT meer dan nodig is om de CO2-uitstoot  te compenseren. LCT legt verder verklaringen over van ‘Greenseat’ en ‘Trees For All’ die het volgende inhouden:

Greenseat: “Bedankt voor je mail en goed om te horen dat je geïnteresseerd bent in het CO2-neutraal maken van je reizen. Het klopt inderdaad als je je accommodatie en eten/drinken meeneemt in de berekening dat je kunt zeggen dat jouw verblijf CO2-neutraal is. Hierbuiten vallen natuurlijk wel de activiteiten/excursies die je onderneemt en niet meeneemt in de berekening.”
Trees for all: “Compensatie betekent dat je aantoonbaar je CO2-uitstoot hebt vastgelegd via gecertificeerde credits. Een aantal van onze projecten, op dit moment Oeganda en Bolivia, zijn gecertificeerd en garanderen de hoeveelheid vastgelegde CO2. Wanneer je de footprint van de reizen bepaald hebt en dan via een donatie voor CO2 credits compenseert dan kun je de claim CO2-neutraal gebruiken.”

4. LCT heeft niet inzichtelijk gemaakt hoe zij de CO2-uitstoot van de accommodaties, die in het incidentele appel centraal staat, heeft berekend. Zij volstaat met enkele niet verifieerbare gegevens te noemen en met verklaringen van derden over te leggen die niet specifiek betrekking hebben op de CO2-uitstoot én de compensatie van de uitststoot van de betreffende accommodaties. In die verklaringen wordt immers slechts antwoord gegeven op algemene vragen over het gebruik van de claim CO2-neutraal voor reizen. Daarmee heeft LCT onvoldoende onderbouwd dat de CO2-uitstoot van de betrokken accommodaties geheel wordt gecompenseerd via een of meer daartoe bestemde projecten die gegarandeerd tot dit resultaat leiden. Om die reden kan niet van de juistheid van de claim CO2-neutraal worden uitgegaan voor zover dit de accommodaties betreft. Dit impliceert dat de betrokken reclame-uiting, overeenkomstig hetgeen de Commissie heeft geoordeeld, in strijd met artikel 4 MRC is, zodat wordt beslist als volgt.

De beslissing in het principale en incidentele appel

Het College verklaart appellante niet-ontvankelijk in het principale appel.
Het College bevestigt in het principale en incidentele appel de beslissing van de Commissie dat de bestreden reclame-uiting in strijd met artikel 4 MRC is.

[Hieronder volgt de beslissing waartegen beroep is ingesteld.

De Reclame Code Commissie [7 april 2021]

De bestreden reclame-uiting

Het betreft de op 17 oktober 2020 door klager per e-mail ontvangen nieuwsbrief van de Volkskrant webwinkel, waarin een reis van Low Carbon Travels wordt aangeprezen, met de onderwerpregel:
“Wijnreis naar Toscane (CO2-neutraal)”

Vervolgens staat in de e-mail, voor zover hier van belang:
“Duurzame Fly&Drive: bourgondische wijnreis naar Toscane (CO2-neutraal)”
“Low Carbon Travels introduceert de eerste duurzame rondreizen door het prachtige Toscane (CO2-neutraal). Deze zinnenprikkelende reis wordt op bestemming gemaakt in een elektrische huurauto met verblijf in 2 historische accommodaties, waar eigen wijnen geproduceerd worden, en waar u de auto gratis oplaadt (Sleep&Charge). De elektrische auto is verder gratis op te laden ook bij openbare laadpunten van ENEL (Italiaans energiebedrijf).”
“Tijdens deze duurzame reis naar Toscane kunt u monumenten en plaatsen van onschatbare waarde aanschouwen, maar deze reis is vooral speciaal samengesteld voor liefhebbers van wijn en van het Italiaanse Dolce Vita! Deze exclusieve CO2-neutrale Fly&Drive voert langs de mooiste plekken van de Chianti wijnlandschappen bij San Gimignano en Cortona.”

“Praktische informatie:
– Verblijfsduur: 7 dagen
– Reisperiode: oktober t/m 15 december 2020
– €1.195,- p.p. o.b.v. tweepersoonskamer (incl. vlucht, elektrische huurauto, 2 wijnproeverijen + Toscaanse diner)”

Samenvatting van de klacht

Klaagster is van mening dat de uiting op basis van twee gronden misleidend is.
Ten eerste omdat CO2-neutraal en een CO2-gecompenseerde vlucht verschillende zaken zijn. Mensen die duurzaamheid belangrijk vinden worden misleid om deze reis te boeken, terwijl enkel de vliegtuigreis al een bijdrage levert van 400kg aan CO2 (volgens de berekening van Milieu Centraal), aldus klaagster. De CO2 uitstoot van de vlucht wordt weliswaar gecompenseerd, maar -zoals uit diverse artikelen volgens klaagster blijkt- het is niet mogelijk om door middel van compensatieprojecten de uitstoot te compenseren. Ook gedragsmatig zijn er volgens klaagster argumenten waarom compensatie van vluchten niet werkt.

Ten tweede is de advertentie misleidend omdat adverteerders uitsluitend de CO2 van de vlucht proberen te compenseren. Het restant van de reis wordt niet gecompenseerd. Uit de communicatie blijkt dat het restant van de reis duurzaam is georiënteerd, maar niet CO2-neutraal.

Klaagster merkt op dat, nu de reis wordt aangeboden door de Volkskrant, de uiting extra legitimiteit verkrijgt. Door de lezer met oneigenlijke argumenten te verleiden om niet-duurzame keuzes te maken en dit te verkopen onder de noemer van CO2-neutraal, ondermijnt de Volkskrant haar eigen waarde van waarheidsvinding.

De verweren van DPG Media en Low Carbon Travels

Aangezien de verweren van adverteerders nagenoeg gelijk zijn worden deze tezamen als volgt samengevat.

Adverteerders zijn van mening dat in de bestreden reclame-uiting benoemd mag worden dat de vlucht behorende bij de reis CO2-neutraal is. De vliegreizen worden geboekt bij KLM of Transavia en bij deze vliegmaatschappijen wordt gekozen voor de optie CO2-zero (CO2-neutraal). Deze claims worden door de vliegmaatschappijen op hun website vermeld en tegen betaling kan deze optie worden aangevinkt. Adverteerders mogen er op vertrouwen dat dergelijke betrouwbare vliegmaatschappijen deze CO2-neutraal claim mogen bezigen. Adverteerders erkennen dat er discussie is over compensatieprojecten, maar dat maakt adverteren met een CO2-neutraal claim ten aanzien van de vluchten niet misleidend.

Ten aanzien van het vervoer middels een volledig elektrische auto merken adverteerders op dat de gereden kilometers CO2-neutraal worden afgelegd aangezien hier geen fossiele brandstoffen aan te pas komen. De elektrische auto wordt bij de accommodaties met groene stroom opgeladen. Al rijdende wordt er volgens adverteerders dus geen CO2 uitgestoten.

Adverteerders erkennen echter dat het overige gedeelte van de reis niet de absolute claim “CO2-neutraal” kan dragen. Hoewel de verblijfplaatsen zeer eco-vriendelijk zijn met airconditioning op zonne-energie, tuinen die worden besproeid met regenwater en er €12,50 wordt gedoneerd aan Trees-For-All, valt niet vast te stellen dat het geheel te allen tijde CO2-neutraal is.

Op basis van het voorgaande zijn adverteerders van mening dat zij met betrekking tot de vluchten en de elektrische auto (Fly&Drive) wel mogen adverteren met de claim “CO2-neutraal”. Ten aanzien van het overige gedeelte van de reis kunnen adverteerders de absolute claim “CO2-neutraal” niet volledig waarmaken. Ten aanzien van dit punt stellen adverteerders dat zij in de toekomst niet meer op deze manier zullen adverteren, maar slechts het duurzame karakter van de reis zullen vermelden.

Samenvatting van de mondelinge behandeling

Klaagster heeft haar standpunt nader toegelicht, aan de hand van een vóór de zitting aan de Commissie toegezonden pleitnota. Klaagster licht toe dat de leefbare wereld wordt bedreigd door klimaatverandering en dat vliegen hier een voorbeeld van is. Op het moment dat de consument een activiteit onderneemt die meer CO2-uitstoot de wereld in helpt dan eruit haalt, stijgt de temperatuur verder en is de activiteit niet CO2-neutraal te noemen.
Volgens klaagster is de reis in drie onderdelen uit te splitsen. Nu adverteerder reeds heeft aangegeven dat het verblijf niet valt aan te merken als CO2-neutraal, is de claim “CO2-neutraal” voor de gehele reis in ieder geval misleidend, aldus klaagster. Voorts kan het elektrisch rijden volgens klaagster niet de claim “CO2-neutraal” dragen, nu het productieproces van een auto niet wordt meegerekend. Ook als de aanname wordt gedaan dat volledig op hernieuwbare energie wordt gereden, is volgens klaagster elektrisch rijden nog steeds niet CO2-neutraal. Ten aanzien van de vliegreis stelt klaagster dat zij het opmerkelijk vindt dat de Volkskrant vertrouwt op de CO2-neutraal claim die door vliegmaatschappijen als KLM en Transavia wordt gehanteerd. Deze vliegmaatschappijen zijn geen neutrale of onafhankelijke partijen en hebben belang bij een concept als CO2-neutraal, aldus klaagster. Bovendien ligt het concept van CO2-compensatie zwaar onder vuur. Klaagster merkt op dat er een reëel gevaar is dat dankzij de belofte van CO2-compensatie mensen juist doorgaan met hun vervuilende levensstijl en daarnaast is het twijfelachtig of de compensatieprojecten het beoogde effect hebben.
Cruciaal is volgens klaagster dat de claim “CO2-neutraal” in de toekomst niet lichtzinnig gebruikt gaat worden in advertenties en dat adverteerders eerlijk zijn over de uitstoot van hun activiteiten (zelfs als ze duurzamer zijn dan hun concurrenten).

DPG Media maakt een onderscheid in drie onderdelen van de uiting, te weten: 1) de gehele uiting, 2) de vliegreis en 3) het vervoer, te weten: elektrisch rijden.
Ten aanzien van de gehele uiting wordt opgemerkt dat, hoewel sprake is van een duurzaam georiënteerde reis, niet kan worden bewezen dat de volledige reis de claim “CO2-neutraal” kan dragen, zodat op dit punt sprake is van misleiding.
Voor wat betreft de vliegreis wordt gesteld dat de claim “CO2-neutraal” niet enkel wordt gebruikt vanwege het feit dat de vliegmaatschappijen deze claim hanteren maar dat je deze optie hebt bij het boeken van de vliegreis. In dit kader verwijst adverteerder ook naar een eerdere beslissing van de Reclame Code Commissie (te weten: dossier nr. 2020 00079).
Ten derde merkt DPG Media op dat het autorijden tijdens de reis CO2-neutraal is, nu sprake is van een elektrisch voertuig. Adverteerder heeft toegelicht dat bij het opladen van de elektrische auto bij de accommodatie sprake is van groene stroom en dat de reis en de activiteiten zo zijn samengesteld dat in beginsel de elektrische auto enkel bij de accommodaties hoeft te worden opgeladen. Het is voor de aangeboden reis derhalve niet nodig om buiten de accommodaties op te laden, alleen indien de klant hier zelf voor kiest.
Tot slot wordt opgemerkt dat naar aanleiding van deze klacht intern ook discussie is ontstaan over hoe deze reizen in combinatie met dergelijke absolute claims moeten worden aangeboden (voor nu en voor de toekomst).

Tenslotte merkt klaagster nog op dat het rijden van een elektrische auto leidt tot CO2-uitstoot en dat met het gebruik van de claim CO2-neutraal een adverteerder het bredere plaatje moet laten zien (dit in het kader van ‘greenwashing’).
Volgens DPG Media valt deze bredere discussie niet onder het toetsingskader van de Reclame Code Commissie ten aanzien van de bestreden reclame-uiting.

Het oordeel van de Commissie

1)  De aangeprezen rondreis betreft een pakketreis waarbij onderscheid kan worden gemaakt tussen de vliegreis, de elektrische auto en de accommodaties. Voor zover de “CO2-neutraal” claim ziet op de vliegreis, heeft adverteerder naar het oordeel van de Commissie voldoende aannemelijk gemaakt dat de CO2 uitstoot van de aangeboden vluchten wordt gecompenseerd door middel van de compensatieprojecten van de betrokken vliegtuigmaatschappijen. Daarnaast heeft adverteerder ten aanzien van het elektrisch rijden aannemelijk gemaakt dat de aangeboden elektrische auto volledig met groene stroom wordt opgeladen met behulp van de aangeboden (gratis) oplaadpunten bij de accommodaties en dat de lengte van de reistrajecten is aangepast op het gebruik van deze oplaadpunten, waardoor tijdens het rijden geen CO2 wordt uitgestoten. Dat de consument er zelf voor kan kiezen om gebruik te maken van een ander (openbaar) oplaadpunt waar mogelijk geen sprake is van groene stroom, doet er niet aan af dat het mogelijk is gedurende de reis alleen van oplaadpunten met groene stroom gebruik te maken. Ten aanzien van de accommodaties heeft adverteerder reeds onderkend dat niet valt vast te stellen dat deze accommodaties de claim “CO2-neutraal” kunnen dragen.

2)  Nu de mededeling in de bestreden uiting impliceert dat de gehele aangeboden reis, dat wil zeggen alle onderdelen daarvan, “CO2-neutraal” is, dient de bestreden uiting op grond van het laatste onjuist te worden geacht. Voor de gemiddelde consument is het op basis van de mededelingen in de uiting onduidelijk dat de claim “CO2-neutraal” beperkt is tot enkele delen van de reis, dit zal naar het oordeel van de Commissie door de gemiddelde consument ook niet zonder meer zo worden begrepen. Op grond van het voorgaande voldoet de uiting niet aan artikel 4 MRC, waarin is bepaald dat indien een milieuclaim uitsluitend of vrijwel uitsluitend betrekking heeft op bepaalde bestanddelen of aspecten van het aangeprezen product, dit duidelijk in de uiting tot uitdrukking moet komen.

3)  Tot slot merkt de Commissie op dat zij nota heeft genomen van het voornemen van adverteerders om voor de toekomst maatregelen te treffen ter verduidelijking. Nu op dit moment nog niet duidelijk is of de gemiddelde consument hiermee voldoende wordt geïnformeerd, acht de Commissie het nodig om een aanbeveling te doen.

De beslissing van de Commissie

De Commissie acht de uiting in strijd met het bepaalde in artikel 4 MRC. Zij beveelt beide adverteerders aan om niet meer op dergelijke wijze reclame te maken.