De bestreden reclame-uiting
Het betreft reclame voor de iGene DNA-test op de website https://www.igene.nl. Op deze website staat onder meer:
“Hoe werkt het?
Het iGene Paspoort is een praktisch, betrouwbaar en persoonlijk leefstijladvies op basis van jouw DNA-profiel.
Aanvragen werkt heel simpel. Je bestelt de iGene DNA-test. Wij analyseren jouw DNA in een universitair medisch genetisch onderzoekscentrum. En na ongeveer 6 weken is jouw iGene Paspoort klaar. Je kunt het raadplegen met de iGene app of downloaden als PDF-rapport”.
en, onder de afbeelding van een smartphone met op het scherm onder het kopje “genetische aanleg” diverse ziektes zoals bijvoorbeeld “Alzheimer”, “Borstkanker” en “Diabetes type 2”:
“Op welke ziektes heb je genetisch gezien een verhoogde of juist verlaagde kans? Je ziet het direct”.
en, onder het kopje “iGene Paspoort”:
(…) Het iGene Paspoort bestaat uit 5 onderdelen:
Inzicht in je genetische aanleg voor:”,
waarna 15 ziekten/aandoeningen worden genoemd, en wordt gesteld:
“Dit zijn allemaal aandoeningen waarbij leefstijladvies kan bijdragen aan preventie (…)”.
En, onder “Onze ethische code”:
(..)
Betrouwbaarheid van de resultaten
Alle informatie die wij via het iGene Paspoort verstrekken, is vooraf grondig gescreend, onderzocht en getoetst aan ons wetenschappelijk analysemodel. Om de betrouwbaarheid van de resultaten te waarborgen, hanteren wij strenge validatiecriteria”
en
“Algemeen standpunt van iGene over DNA-analyse
In algemene zin sluiten wij ons aan bij het standpunt dat medisch ethica Eline Bunnik verwoordt in haar proefschrift ‘The New Genetics and informed Consent’: dat iedereen de voor- en nadelen van DNA-analyse zelf moet kunnen afwegen. Wij vinden dat ieder individu het recht heeft om zich volledig anoniem te laten informeren over de laatste wetenschappelijke stand van zaken rondom de eigen gezondheid en de mogelijkheden om zijn of haar gezondheid op persoonlijk initiatief te verbeteren.”
en, onder “Wetenschappelijke totstandkoming van gegevens”:
“Alle informatie in je iGene Paspoort is vooraf grondig gescreend, onderzocht en getoetst aan een wetenschappelijk analysemodel. Hieronder schetsen we in het kort de manier waarop de informatie tot stand komt.
Selectie van de aandoeningen
De eerste selectie komt tot stand op basis van 2 criteria:
? Wetenschappelijk bewezen genetisch verband
? Wetenschappelijk bewezen preventieve maatregelen”.
De klacht
De klacht wordt als volgt samengevat.
De werkwijze van iGene valt naar de mening van klaagster onder de “WBO” en de “WBMV”. (kennelijk zijn bedoeld: “Wet Bevolkings Onderzoek” respectievelijk “Wet Bijzondere Medische Verrichtingen”). Adverteerder beschikt niet over een desbetreffende vergunning en om die reden heeft klaagster eind 2018 een melding gedaan bij de “IGJ” (kennelijk is bedoeld: de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd).
Verder maakt klaagster zich ernstige zorgen over “de misleidende informatie” die iGene verstrekt aan de consument. Het gebruik van het woord “DNA” in de teksten van adverteerder geeft een betrouwbaarheid weer die adverteerder niet kan waarmaken. Dit vindt klaagster gevaarlijk. Zij ziet al voorbeelden in de praktijk, van mensen die “zo’n commerciële DNA test” hebben laten doen, waarvan de uitslag niet blijkt te kloppen (zowel onterecht gerustgesteld als onterecht bang gemaakt), of van een uitslag waarvan men niets begrijpt. Meer in het bijzonder heeft klaagster onderstaande bezwaren tegen of opmerkingen bij de hierna genoemde tekstgedeelten (hierna ook te noemen “klachtonderdeel 1, 2, 3, 4, 5, 6 respectievelijk 7”).
1.
Gesteld wordt: “Het iGene Paspoort is een praktisch, betrouwbaar en persoonlijk leefstijladvies op basis van jouw DNA-profiel”.
Klaagster vraagt zich af waarop de vermelding “betrouwbaar” is gebaseerd.
2.
In de uiting staat: “Wij analyseren jouw DNA in een universitair medisch genetisch onderzoekscentrum”.
Het betreft hier geen universitair genetisch laboratorium dat moet voldoen aan kwaliteitseisen van de landelijke beroepsvereniging. Klaagster verwijst naar https://www.vkg.nll, onderdeel “Opleiding” en naar https://www.rva.nl.
3.
De tekst “Op welke ziektes heb je genetisch gezien een verhoogde of juist verlaagde kans? Je ziet het direct” is misleidend, omdat iGene dit niet kan waarmaken met de soort test die zij gebruikt.
4.
De zinsnede “Inzicht in je genetische aanleg voor:” is misleidend, omdat de onderhavige test geen volledig inzicht geeft in iemands genetische aanleg voor welke ziekte dan ook.
5.
Naar aanleiding van de tekst:
“Betrouwbaarheid van de resultaten
Alle informatie die wij via het iGene paspoort verstrekken, is vooraf grondig gescreend, onderzocht en getoetst aan ons wetenschappelijk analysemodel. Om de betrouwbaarheid van de resultaten te waarborgen, hanteren wij strenge validatiecriteria” stelt klaagster de volgende vragen:
“Wat is het wetenschappelijk analyse model?” en
“Waar kunnen we de validatiecriteria vinden oftewel welke kwaliteitseisen?”.
6.
Gesteld wordt:
“Wij vinden dat ieder individu het recht heeft om zich volledig anoniem te laten informeren over de laatste wetenschappelijke stand van zaken rondom de eigen gezondheid en de mogelijkheden om zijn of haar gezondheid op persoonlijk initiatief te verbeteren”.
Met de onderhavige beperkte DNA test gaat het echter niet over de laatste wetenschappelijke stand van zaken rondom eigen gezondheid, aldus klaagster.
7.
Bij de tekst met de aanhef “Wetenschappelijke totstandkoming van gegevens” stelt klaagster de volgende vragen:
“Wetenschappelijke totstandkoming?”;
“Wetenschappelijk bewezen?” en
“Genetisch verband?”.
Informatie Keuringsraad KOAG/KAG
De Keuringsraad KOAG/KAG heeft voor zover van belang het volgende meegedeeld:
“Diagnostische hulpmiddelen vallen niet onder de competentie van de Keuringsraad. De reclame uiting voor de iGene DNA test is derhalve niet ter preventieve toetsing aan ons voorgelegd en niet van een toelatingsnummer voorzien”.
Het verweer
Het verweer wordt als volgt samengevat.
iGene betreurt het dat er klachten zijn over de informatie op haar website, met name waar het betreft de wetenschappelijke betrouwbaarheid van adverteerders methode.
Toen de eerste publiek toegankelijke zwangerschapstests beschikbaar kwamen, gingen er veel stemmen op onder gynaecologen om vrouwen deze tests niet zelfstandig te laten uitvoeren. Nu er steeds meer publiek toegankelijke DNA-tests op de markt komen, is er een vergelijkbare reactie van klinisch genetici. De onderhavige klacht hoort naar de mening van iGene niet thuis bij de Stichting Reclame Code.
iGene meent dat een publiek toegankelijke DNA-test – tegen veel lagere kosten dan een klinische test – een waardevolle toevoeging is voor het (preventieve) gezondheidssysteem van een samenleving. Zij hecht er daarbij aan haar publiek zo volledig en correct mogelijk in te lichten. De kansen en verbanden die zij publiceert, zijn berekend op basis van meer dan 10.000 wetenschappelijke onderzoeken en meta-analyses, waarbij iGene corrigeert voor publicatiebias, door ook expliciet onderzoeken,waarin géén verband is gevonden te betrekken in de berekeningen. De validatiecriteria hierbij zijn:
1. Is er volgens wetenschappelijk onderzoek een sterk of zeer sterk verband aangetoond?
2. Is de relatie door meerdere onderzoekers aangetoond en spreken onderzoeken elkaar niet tegen?
3. Zijn de studies nog actueel en relevant?
Deze criteria zijn te vinden op: https://www.igene.nl/overons/wetenschappelijk-analysemodel, waarvan bij het verweer afdrukken worden overgelegd.
iGene beschikt over gekwalificeerde (gezondheids)wetenschappers die het betreffende werk uitvoeren. Bij veel DNA-tests wordt een minder valide methode gebruikt. Er wordt dan weliswaar gebruik gemaakt van betrouwbaar onderzoek, maar niet of onvoldoende gecorrigeerd voor publicatiebias.
Gelet op het bovenstaande denkt iGene ruimschoots te voldoen aan de wetenschappelijke normen voor “betrouwbaarheid” (klachtonderdeel 1).
Wat betreft klachtonderdeel 2 merkt iGene op dat het Erasmus MC een officieel onderzoekslaboratorium is en dat iGene gebruik maakt van een chip die wereldwijd door onderzoekers in dit veld gebruikt wordt, om de SNP’s (met SNP is kennelijk bedoeld: “single nucleotide polymorphism”) mee in kaart te brengen.
Naar aanleiding van klachtonderdeel 3 deelt iGene mee dat zij denkt, op basis van de 10.000 wetenschappelijke artikelen in haar database, wel degelijk dit soort uitspraken te kunnen doen. Als uit wetenschappelijk onderzoek, en wel verschillende studies, blijkt dat mensen met een bepaalde genetische variant drie keer zo vaak een bepaalde aandoening krijgen als mensen zonder die genetische variant, en deze studies elkaar niet tegenspreken, durft iGene te zeggen dat de kans dat als een individu deze genetische variant heeft, deze de aandoening ontwikkelt, statistisch gezien ook drie keer zo groot zou moeten zijn als de kans van iemand zonder die variant. Hierbij houdt iGene zelfs rekening met (sub)cohorten. Dit betekent niet dat iemand die aandoening daadwerkelijk ontwikkelt, maar ook dat vermeldt iGene op haar website én in de app.
Ad klachtonderdeel 4.
Geen enkele test geeft een volledig inzicht. Dit propageert iGene ook niet. In tegendeel, zij maakt duidelijk dat het een vakgebied in beweging is, waarbij resultaten kunnen worden geüpdatet op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten.
Het wetenschappelijk analysemodel (klachtonderdeel 5) is, inclusief de validatiecriteria, te vinden op de hierboven genoemde pagina https://www.igene.nl/overons/wetenschappelijk/analysemodel.
Ad klachtonderdeel 6.
iGene gaat wel degelijk uit van de laatste wetenschappelijke stand van zaken. Haar database, en daarmee haar SNP-selectie, en de informatie die de klant krijgt, worden continu geüpdatet. iGene is daarbij van mening dat niet het meest recente onderzoek ‘de laatste stand van zaken’ is, als dit onderzoek niet door meer wetenschappers bevestigd ofwel getoetst is. Pas bij consensus binnen de wetenschap zou iGene graag spreken over ‘de laatste stand van zaken’.
Daarbij zijn de preventieadviezen die iGene presenteert gebaseerd op bestaande richtlijnen van de Gezondheidsraad (die deze ook op wetenschappelijk onderzoek baseert).
iGene concludeert dat de door haar verstrekte informatie zo betrouwbaar is als mogelijk gezien de huidige stand van de wetenschap. Van strijd met de Nederlandse Reclame Code is geen sprake, aldus iGene.
De repliek (e-mails van klaagster van 18 maart en 11 april 2019)
Klaagster heeft ten eerste opgemerkt dat het haar verbaast dat ter zitting van 21 februari 2019 namens iGene is meegedeeld dat er toestemming is van de IGJ om de onderhavige “DNA testen” aan te bieden. Klaagster wacht graag de uitspraak van de IGJ af, alvorens ervan uit te gaan dat zodanige toestemming bestaat.
Vervolgens heeft klaagster door middel van handgeschreven opmerkingen bij het verweer, gereageerd op dit verweer. Daarnaast heeft klaagster drie nieuwe afdrukken van de website www.igene.nl overgelegd, welke afdrukken zij heeft voorzien van pijlen (door de tekst), die verwijzen naar door klaagster op die afdrukken gemaakte opmerkingen. Desgevraagd heeft klaagster bij e-mail van 11 april 2019 één van de handgeschreven opmerkingen verduidelijkt, en voornoemde afdrukken opnieuw aan de Commissie overgelegd, zodanig dat de tekst goed leesbaar is.
Op klaagsters opmerkingen zal -voor zover van belang- in het oordeel worden teruggekomen.
De dupliek
De dupliek wordt als volgt samengevat.
De wijze waarop iGene publiek toegankelijke DNA-testen aanbiedt, is binnen het huidige wettelijke kader toegestaan en het is aan de IGJ om op te treden als iGene zich niet aan de wet zou houden. Overigens is er nieuwe wetgeving in de maak die voor het type diensten van iGene mogelijk aanvullende regels zal bieden.
Wat betreft de door klaagster gestelde ‘misleiding’: iGene probeert geïnteresseerden vóór aankoop zo goed mogelijk voor te lichten. Dat deed zij al en recent is de voorlichting verbeterd, waarbij is geprobeerd de eerdere opmerkingen van klaagster te verwerken. Dit heeft onder meer geresulteerd in een quickcheck, waarmee mensen in 7 vragen kunnen beoordelen of deze test iets voor hen is. Overal op de site – ook op de homepage – wordt men eerst verwezen naar deze quickcheck.
Daarnaast heeft iGene op de site een artikel geplaatst, waarin het verschil tussen een klinische en publieke test uiteen wordt gezet.
iGene denkt hiermee alle grond voor ‘misleiding’ – voor zover daar al sprake van was – te hebben weggenomen.
Als bijlagen legt iGene voornoemd artikel en een gedeelte uit de quickcheck over.
Het oordeel van de Commissie
a.
De Commissie stelt het volgende voorop.
Naar aanleiding van het verweer dat de klacht niet thuishoort bij de Stichting Reclame Code, overweegt de Commissie dat zij zich bevoegd acht om deze klacht te behandelen en de bestreden uiting te beoordelen, nu het reclame in de zin van artikel 1 van de Nederlandse Reclame Code (NRC) betreft en de Commissie tot taak heeft te beoordelen of reclame wordt gemaakt in overeenstemming met de NRC.
Gelet op hetgeen door partijen naar voren is gebracht, schriftelijk en mondeling, gaat de Commissie er voorshands van uit dat er op dit moment geen sprake is van een wettelijk verbod wat betreft het aanbieden door iGene van de onderhavige DNA-test.
Verder zal de Commissie zich beperken tot het beoordelen van de oorspronkelijk door klaagster aan de Commissie voorgelegde uiting; zij zal zich in het kader van deze klachtprocedure niet uitlaten over het bij dupliek overgelegde artikel, waarvan klaagster bij repliek een deel heeft overgelegd (twee afdrukken), voorzien van opmerkingen, bezwaren en vragen van klaagster, noch over de derde bij repliek overgelegde afdruk, met de aanhef “Hoe werkt DNA-onderzoek”, voorzien van een opmerking van klaagster.
b.
De klacht komt er op neer dat klaagster de bestreden uiting misleidend vindt. Ter onderbouwing hiervan heeft zij diverse vragen gesteld en opmerkingen gemaakt bij verschillende tekstonderdelen. De Commissie oordeelt hierover als volgt, aan de hand van de verschillende klachtonderdelen.
Ad 1.
Klaagster heeft niet zozeer gesteld dat de woorden “betrouwbaar (…) leefstijladvies” onjuist zijn, maar heeft zich afgevraagd waarop de vermelding “betrouwbaar” is gebaseerd.
iGene heeft haar gebruik van “betrouwbaar” toegelicht in die zin dat de kansen en verbanden die zij publiceert, zijn berekend op basis van meer dan 10.000 wetenschappelijke onderzoeken en meta-analyses, waarbij iGene corrigeert voor publicatiebias, door ook expliciet onderzoeken waarin géén verband is gevonden, te betrekken in de berekeningen. Daarbij heeft iGene gewezen op de volgende door haar gehanteerde validatiecriteria, te vinden op haar website, zoals te zien op de desbetreffende bij het verweer overgelegde afdrukken:
Is er volgens wetenschappelijk onderzoek een sterk of zeer sterk verband aangetoond?
2. Is de relatie door meerdere onderzoekers aangetoond en spreken onderzoeken elkaar niet tegen?
3. Zijn de studies nog actueel en relevant?
Verder heeft iGene gesteld dat zij beschikt over gekwalificeerde (gezondheids)wetenschappers die het betreffende werk uitvoeren, en dat bij veel DNA-tests een minder valide methode wordt gebruikt.
In antwoord op dit verweer heeft klaagster de volgende handgeschreven opmerkingen gemaakt:
i.
bij de vermelding van de vindplaats van de validatiecriteria: https://www.igene.nl/overons/wetenschappelijk-analysemodel: “geeft alsnog geen beschrijving van de analyse”;
ii.
bij “gekwalificeerde (gezondheids)wetenschappers”: “gekwalificeerd voor wat?” en “geen genetische interpretatie” en
iii.
bij “Bij veel DNA-tests”: “onderbouwing?”.
Gezien de bij verweer gegeven toelichting op het onderhavige gebruik van het begrip “betrouwbaar” en de reactie van klaagster hierop, in de vorm van kanttekeningen en vragen, ziet de Commissie geen aanleiding om de vermelding van het begrip “betrouwbaar” in dit geval in strijd te achten met de NRC. In dit verband overweegt de Commissie naar aanleiding van opmerking iii nog het volgende.
Ad iii.
In het verweer is toegelicht waarom volgens iGene bij veel DNA-tests een minder valide methode wordt gebruikt. iGene heeft namelijk gesteld dat bij die tests weliswaar gebruik wordt gemaakt van betrouwbaar onderzoek, maar dat niet of onvoldoende wordt gecorrigeerd voor publicatiebias.
Ad 2.
In de uiting staat:
“Wij analyseren jouw DNA in een universitair medisch genetisch onderzoekscentrum”. Klaagster heeft gesteld dat het hier geen universitair genetisch laboratorium betreft, dat moet voldoen aan kwaliteitseisen van “de landelijke beroepsvereniging”, waartoe zij heeft verwezen naar https://www.vkg.nll, onderdeel “Opleiding” en naar https://www.rva.nl.
In reactie hierop heeft iGene meegedeeld dat het Erasmus MC een officieel onderzoeks-laboratorium is, waarna klaagster daarbij de handgeschreven opmerking heeft gemaakt:
“wetenschappelijk ? geen diagnostiek ? geen vergunning volgens WBMV”.
Ter zitting van 21 februari 2019, waarbij klaagster, anders dan ter zitting van 9 mei 2019, vertegenwoordigd was, is namens klaagster opgemerkt dat in de bestreden uiting wordt gesuggereerd dat er sprake is van een “klinisch genetisch diagnostisch laboratorium”, waarbij klaagster gewezen heeft op artikel 2 van de Wet bijzondere medische verrichtingen. Een “universitair medisch genetisch onderzoekslaboratorium” doet research, aldus klaagster, maar valt niet onder kwaliteitseisen. Ter zitting van 9 mei 2019 is namens iGene meegedeeld dat zij ook gebruik maakt van een analysecentrum in Duitsland.
Naar het oordeel van de Commissie ligt in de mededeling “Wij analyseren jouw DNA in een universitair medisch genetisch onderzoekscentrum” niet de suggestie besloten dat het hier een “klinisch genetisch diagnostisch laboratorium” betreft dat moet voldoen aan kwaliteitseisen van “de landelijke beroepsvereniging”, zoals door klaagster bedoeld.
Om die reden wordt dit onderdeel van de klacht afgewezen.
Ad 3.
Bij repliek heeft klaagster niet gereageerd op het verweer en de nadere toelichting daarop dat iGene stelt, op basis van 10.000 wetenschappelijke artikelen in haar database, dit soort uitspraken te kunnen doen. Gelet daarop wordt dit bezwaar afgewezen.
Ad 4.
Naar het oordeel van de Commissie ligt in de zinsnede “Inzicht in je genetische aanleg voor:”, waarna 15 ziekten/aandoeningen worden genoemd, niet de suggestie besloten dat dit inzicht “volledig” is.
Ad 5.
De hier gestelde vraag heeft iGene beantwoord door te verwijzen naar de eerder genoemde pagina https://www.igene.nl/overons/wetenschappelijk-analysemodel.
Ad 6.
Klaagster stelt dat het “Met deze beperkte DNA test” niet gaat over “de laatste wetenschappelijke stand van zaken rondom eigen gezondheid”. Bij repliek heeft klaagster dit -samengevat- aldus nader toegelicht:
Bij deze beperkte DNA test gaat het niet om volledige genen die worden bekeken, en derhalve is de uitslag niet volledig.
Naar aanleiding van de mededeling bij verweer: “Onze database wordt continue geüpdatet waardoor ook onze SNP-selectie continue wordt geüpdatet” heeft klaagster bij repliek opgemerkt:
“Wie bepaalt deze toevoeging van de SNPs, gebeurt dit door een hiervoor opgeleid iemand volgens strenge beroepseisen, met kennis over DNA en ziekte en de vertaling ervan richting de consument. Het gaat om risico’s op (kwaadaardige) ziekten die gecommuniceerd worden waaraan consumenten consequenties ontlenen, waarvan dus de vraag is of ze in alle gevallen kloppen”.
Bij de mededeling bij verweer “Daarbij zijn de preventieadviezen die iGene presenteert gebaseerd op bestaande richtlijnen van de Gezondheidsraad (die deze ook op wetenschappelijk onderzoek baseert)” heeft klaagster bij repliek handgeschreven opgemerkt:
“algemene adviezen waarvoor genetisch profiel niet nodig is (geen 1 op 1 relatie)”.
De Commissie oordeelt over het bovenstaande als volgt.
Allereerst moet de zinsnede “Wij vinden dat ieder individu het recht heeft om zich volledig anoniem te laten informeren over de laatste wetenschappelijke stand van zaken rondom de eigen gezondheid (…)” worden gezien in de context van het kopje waaronder deze zinsnede staat: “Algemeen standpunt van iGene over DNA-analyse” en de overige tekst onder dit kopje; het gaat veeleer over DNA-analyse in het algemeen dan over de onderhavige DNA test. Wat daarvan zij, ter onderbouwing van “de laatste wetenschappelijke stand van zaken” heeft iGene meegedeeld dat zij pas bij consensus binnen de wetenschap zou willen spreken over ‘de laatste stand van zaken’ en dat de preventieadviezen die iGene presenteert, gebaseerd zijn op bestaande richtlijnen van de Gezondheidsraad (die deze op wetenschappelijk onderzoek baseert).
De kanttekeningen die klaagster plaatst bij hetgeen iGene verstaat onder “de laatste wetenschappelijke stand van zaken”, geven de Commissie geen aanleiding om de reclame-uiting op dit punt in strijd met de NRC te achten.
Ad 7.
In dit klachtonderdeel heeft klaagster volstaan met het stellen van vragen. Nu zij de betreffende tekst op de website niet gemotiveerd heeft betwist, wordt dit klachtonderdeel als onvoldoende onderbouwd afgewezen.
Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie wijst de klacht af.