De bestreden reclame-uiting
Het betreft de radiocommercial (hoofdspot en tag on) van Wakker Dier, waarin het volgende wordt gezegd:
Hoofdspot:
“Attentie: negentig procent van de melk in je supermarkt is sloopmelk!
Supermarkten houden bewust de prijs van melk laag en onze melkkoeien betalen hiervoor met hun leven. Ze kunnen wel twintig worden, maar gemiddeld zijn ze op hun zesde al gesloopt, door uitputting of ziekte. Dus pas op, voor je het weet heb je een fout pak te pakken.
Kijk maar op wakkerdier.nl.”
Tag on:
“Sloopmelk. Helaas overal verkrijgbaar.”
De klacht
Het is volgens klager “klinkklare onzin” dat koeien vele malen ouder zouden kunnen worden als ze niet worden ‘misbruikt’ door de boeren in de zuivelindustrie, koeien worden niet misbruikt of mishandeld. Op een moderne zuivelboerderij bepalen de koeien zelf wanneer ze worden gemolken en worden getrakteerd met aanvullende brokken. Koeien kunnen naar binnen of naar buiten wanneer ze zelf willen en ze liggen op schoon, vers zand. Wakker Dier geeft met desinformatie de zuivelsector bewust een slechte naam, zonder goed uit te zoeken of hun beweringen juist zijn.
Samenvatting van het verweer
Wakker Dier licht in het algemeen toe dat zij een organisatie is die opkomt voor het welzijn van de dieren in de veehouderij en sinds de zomer van 2022 de dierenwelzijnsproblemen in de zuivelsector aankaart omdat zij zich zorgen maakt over de melkkoeien. De melkveesector in Nederland wordt steeds intensiever en de melkproductie per koe is in de loop der jaren fors toegenomen, wat vooral is bereikt door het doorfokken op hoge melkgift, alsmede door het geven van (een) aangepast voer(rantsoen). De gemiddelde hoeveelheid melk die een koe in haar hele leven produceert is volgens de Coöperatie Koninklijke CRV meer dan 37.000 liter. Die productie wordt gemiddeld in ongeveer vier jaar bereikt. Melkkoeien in Nederland brengen het grootste deel van hun leven binnen door, meestal in een ligboxenstal. Er zijn geen wettelijke regels voor de minimale ruimte per koe of de inrichting van de ligbox. Hierdoor komt het bijvoorbeeld voor dat looppaden en ligboxen te krap en/of te hard zijn om vrij te bewegen en goed te liggen. De combinatie van veel melk geven, waar bewust op is gefokt, de leefomstandigheden op stal en de hygiëne zorgt voor tal van gezondheidsproblemen. Onder andere krijgt jaarlijks één op de vier koeien een pijnlijke uierontsteking en heeft meer dan de helft last van klauwproblemen, met vaak kreupelheid als gevolg. Gemiddeld krijgen melkkoeien rond hun tweede verjaardag hun eerste kalf en gaan ze rond hun zesde verjaardag naar de slacht. De drie belangrijkste redenen om de dieren naar de slacht te brengen zijn problemen met vruchtbaarheid (20,9%), uierproblemen (18,5%) en kreupelheid, mede door poot/klauwproblemen (15%). Buiten de intensieve melkindustrie kunnen koeien wel twintig jaar worden en een gezonde koe bereikt haar productiepiek pas rond haar achtste of negende jaar, waarna haar melkproductie nog jaren op een hoog peil blijft. Volgens de universiteit Wageningen (WUR) ligt de optimale economische levensduur van een melkkoe tussen twaalf en zestien jaar. Dat koeien niettemin veel eerder naar de slacht gaan, is veeleer het gevolg van eerdergenoemde gezondheidsproblemen, aldus Wakker Dier.
In reactie op de klacht dat met de radiospot desinformatie wordt verspreid door te zeggen dat koeien ouder zouden kunnen worden buiten de zuivelindustrie als ze niet “misbruikt” zouden worden, merkt Wakker Dier in de eerste plaats op dat in de uiting het woord “misbruiken” niet wordt gebruikt. Ten tweede wordt ook in wetenschappelijke artikelen gesteld dat koeien buiten de melkveesector wel twintig jaar kunnen worden, terwijl de gemiddelde levensduur in de melkveehouderij zes jaar is, wat vooral wordt veroorzaakt door eerdergenoemde gezondheidsproblemen. Ten slotte stelt Wakker Dier dat zij de beweringen in de spot niet zonder onderzoek heeft gedaan, zoals klager stelt, maar dat alle in de spot genoemde feiten zijn onderbouwd. Dit blijkt uit de bronnen die worden genoemd in het verweer en op de website van Wakker Dier, waarnaar in de spot wordt verwezen.
Verder voert Wakker Dier aan dat in de radiospot ook niet wordt gesteld of gesuggereerd dat melkveehouders hun koeien mishandelen of misbruiken in de door klager bedoelde zin, dat wil zeggen met opzet of doelgericht handelen. Er wordt gezegd dat koeien “gemiddeld op hun zesde al gesloopt zijn door uitputting of ziekte”. Op de website, waarnaar in de spot wordt verwezen, worden de woorden “gesloopt”, “op” en “uitgeput” steeds in combinatie met elkaar gebruikt, zodat de betekenis duidelijk is. Ook wordt op de website toegelicht dat het leven van een melkkoe slopend is door een optelsom van leefomstandigheden, eenzijdige selectie bij het fokken, weinig in de wei staan, en ziektes als kreupelheid, uierontstekingen en/of vruchtbaarheidsproblemen.
Hoewel er moderne melkveestallen zijn met (één of meer van) de door klager genoemde gunstigere omstandigheden voor de melkkoeien, is de gemiddelde slachtleeftijd van de dieren laag en zijn de meest genoemde afvoerredenen al sinds jaar en dag dezelfde: kreupelheid, uierontstekingen en/of verminderde vruchtbaarheid. Overigens stelt Wakker Dier in de commercial ook niet dat álle melk sloopmelk is, maar wel dat een groot deel dit is en dat je dus “al gauw een fout pak te pakken hebt”.
De mondelinge behandeling
Het standpunt van Wakker Dier is nader toegelicht. Voor zover nodig wordt hierop in het oordeel van de Commissie ingegaan.
Het oordeel van de Commissie
1. In de bestreden radiocommercial stelt Wakker Dier dat negentig procent van de melk in supermarkten “sloopmelk” is, omdat melkkoeien als gevolg van de door supermarkten bewust laag gehouden melkprijs gemiddeld op hun zesde al zijn gesloopt door uitputting of ziekte, terwijl ze wel twintig kunnen worden. De commercial sluit af met de waarschuwing aan consumenten “Dus pas op, voor je het weet heb je een fout pak te pakken” en een verwijzing naar de website van Wakker Dier. Kern van de klacht is dat Wakker Dier bewust en zonder grond de zuivelsector een slechte naam geeft door te beweren dat koeien worden misbruikt of mishandeld door boeren in de zuivelindustrie. De Commissie overweegt als volgt.
2. Als uitgangspunt geldt dat het Wakker Dier vrij staat om in een reclame-uiting haar mening kenbaar te maken met de bedoeling consumenten bewust te maken van de volgens haar bestaande problemen in de melkvee-industrie. Voor een dergelijke opiniërende en als bijdrage aan een maatschappelijk debat bedoelde verkondiging van een denkbeeld in reclame geldt een ruime vrijheid van meningsuiting. Bij de beoordeling van de uiting stelt de Commissie zich daarom terughoudend op. Zij beperkt haar toetsing tot de vraag of de wijze waarop Wakker Dier in de commercial haar mening verkondigt de grenzen van de vrijheid van meningsuiting te buiten gaat.
3. Naar het oordeel van de Commissie is dat (op de in deze klacht aangevoerde gronden) niet het geval. De ruime vrijheid van meningsuiting geldt ook voor een denkbeeld waarover verschillend kan worden gedacht, zoals bij meningen en denkbeelden nu eenmaal het geval is. Een eenzijdige en mogelijk confronterende benadering is toegelaten en zal als zodanig worden herkend door de gemiddelde consument, die bekend mag worden verondersteld met het feit dat Wakker Dier een organisatie is die opkomt voor het welzijn van dieren (in de veehouderij). In deze context geldt ook dat Wakker Dier de door haar bedachte aanduiding “sloopmelk” voor melk zonder dierenwelzijnskeurmerk mag gebruiken, zonder dat dit betekent dat de grenzen van het toelaatbare worden overschreden. In de commercial wordt voldoende duidelijk gemaakt dat Wakker Dier hiermee doelt op melk van koeien die door uitputting of ziekte op de gemiddelde leeftijd van zes jaar ‘gesloopt’ in de zin van ‘op’ zijn. Dat mishandeling of misbruik van de melkkoeien door de veehouders hiervan de oorzaak is, wordt in de commercial niet gezegd of gesuggereerd. Er wordt daarentegen een verband gelegd met de door supermarkten bewust laag gehouden melkprijs. Dat er wellicht melkveehouderijen zijn met de door klager genoemde (goede) leefomstandigheden voor de koeien, maakt het oordeel niet anders.
4. Ten overvloede merkt de Commissie op dat zij naar aanleiding van een andere klacht op andere gronden de bestreden radiocommercial in strijd met artikel 5 NRC heeft bevonden (dossier 2023/00570B). Op de door klager in de onderhavige zaak aangevoerde grond kan de klacht echter niet slagen. Daarom wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie wijst de klacht af.