De bestreden reclame-uitingen
Het betreft:
1. de krantenadvertentie met boven de afbeelding van een verpakking kipfilet de kop
“De Hollandse Nieuwe is er!”
2. uitingen op de webpagina http://www.ah.nl/meerdoen/dierenwelzijn/kip met als titel
“Steeds meer keuze in verantwoorde kip” en als subkop “Meer doen voor dierenwelzijn”.
De klacht
I.
In de advertentie staat: “…eind 2015 is alle kip 100% verantwoord” en “Ontdek ons nieuwe aanbod in verantwoorde kip”. Op de website staat: “Steeds meer keuze in verantwoorde kip”, “goede leefomstandigheden” en “De kippen hebben goede leefomstandigheden”.
Bovengenoemde mededelingen betreffen absolute claims die niet passen bij de thans geïntroduceerde Hollandse kip, die niet eens in aanmerking komt voor 1 van de 3 te verdienen Beter Leven-sterren van de Dierenbescherming. Als “nul-sterren”-kip valt de Hollandse kip nog altijd in het segment meest dieronvriendelijke kip. De verbeteringen ten opzichte van de reguliere (plof)kip zijn minimaal: Hollandse kippen worden met 19 in plaats van 21 dieren per m2 gehouden in dichte stallen, zij komen net als reguliere kippen nooit buiten en leven slechts 3-5 dagen langer dan de reguliere kip. De snelle groei veroorzaakt bij vleeskippen vaak problemen als kreupelheid en ziektes die met antibiotica worden bestreden. Gezien het voorgaande kan ten aanzien van de Hollandse kip niet gesproken worden van “goede leefomstandigheden” of “(100%) verantwoorde kip”. Om die reden zijn deze uitingen misleidend en daardoor oneerlijk.
II.
Op de website wordt onder “Kenmerken van de AH Hollandse kip” en in het filmpje (“Albert Heijn introduceert de Hollandse kip”) gezegd: “De soja die de kippen krijgen bestaat uit 100% verantwoorde soja” en “100% verantwoorde soja”.
Deze mededelingen betreffen een absolute claim, die in de uitingen niet nader wordt toegelicht. Aan de productie van soja kleven veel milieuproblemen. Indien onder deze omstandigheden wordt gesproken van “100% verantwoord”, wordt op de gebruikte soja een milieuclaim gelegd en is op de uiting de Milieu Reclame Code (MRC) van toepassing. Artikel 3 MRC legt de bewijslast bij adverteerder en bepaalt dat aan het bewijsmateriaal zwaardere eisen worden gesteld naarmate de claims absoluter zijn geformuleerd. Wakker Dier kan zich niet voorstellen dat Albert Heijn erin slaagt voldoende gedegen bewijsmateriaal aan te dragen om de claim “100% verantwoorde soja” te onderbouwen. In de afspraken rond de ‘kip van morgen’, de werknaam voor de door Albert Heijn thans als Hollandse kip geïntroduceerde kip, is bepaald dat gebruik zal worden gemaakt van RTRS sojaschroot. Op RTRS soja is veel maatschappelijke kritiek. Wakker Dier verwijst hiertoe naar uitlatingen van Stichting Milieucentraal en het Wereld Natuur Fonds. Voorts is van belang dat bij de toepassing van RTRS soja sprake is van het ‘groene-stroommodel’: de deelnemers leveren een bijdrage aan verbetering van de sojaproductie maar krijgen daar niet zelf gegarandeerd betere soja voor terug. Het is dus niet zo dat Hollandse kippen gegarandeerd betere soja krijgen. Ook om deze reden is de claim “100% verantwoorde soja” feitelijk onjuist, en daardoor in strijd met de MRC.
III.
Op de website staat onder “Kenmerken van de AH Hollandse kip”: “Milieuvriendelijke mestafvoer”.
De afspraken rond de ‘kip van morgen’ stellen hierover: “Door aantoonbare nuttige toepassing van mest, zoals via collectieve mestverwerking, sluiten de bedrijven hun mineralenkringlopen. Dit wordt geborgd door middel van het vervoerbewijs dierlijke meststoffen en GPS-mesttransport.” Wakker Dier stelt dat onduidelijk is of en hoe deze afspraken ten aanzien van de Hollandse kip worden ingevuld. Betwijfeld wordt of Albert Heijn de absolute claim “milieuvriendelijk” conform artikel 3 MRC kan onderbouwen. Is er onvoldoende bewijs, dan is de claim onjuist en daardoor misleidend, en aldus in strijd met de MRC.
Het verweer
Ad I. “100% verantwoorde kip”, “verantwoorde kip” en “goede leefomstandigheden”
Nu het woord “verantwoord” geen vastomlijnde definitie kent, is bij de beoordeling van deze claims van belang welke interpretatie Albert Heijn blijkens de context van de uitingen aan het woord “verantwoord” geeft en welke interpretatie de consument logischerwijs aan “verantwoord” zal geven. Wakker Dier meent dat bij Hollandse kip niet gesproken kan worden van “verantwoorde kip” nu de Dierenbescherming niet bereid is aan deze kip een Beter Leven Kenmerk toe te kennen. Deze conclusie doet naar het oordeel van Albert Heijn geen recht aan het dierenwelzijnsniveau van de Hollandse kip.
“Verantwoord” staat volgens Albert Heijn voor een juiste balans tussen dierenwelzijn enerzijds en de betaalbaarheid van het kippenvlees en de belasting voor het milieu van de langer levende kip anderzijds. Bij de beoordeling van het dierenwelzijn van de Hollandse kip is gekeken naar de effecten van de leefomstandigheden op het welzijnsgedrag van de kip. Aannemelijk is dat de leefomstandigheden goed zijn als de lichamelijke conditie van de kip goed is en de kip natuurlijk gedrag kan vertonen.
De Hollandse kip is een vitaler kippenras dat langzamer groeit, wat – naar algemeen wordt aangenomen – beter is voor de lichamelijke gesteldheid van de kip. De Hollandse kip leeft gemiddeld 10 dagen langer dan de voor de retail bestemde reguliere kip en 10 dagen korter dan de scharrelkip met een Beter Leven Keurmerk van de Dierenbescherming.
Onderzoek dat is uitgevoerd door Wageningen Centre for Animal Welfare and Adaptation (CAWA) bevestigt dat de Hollandse kip verantwoord is ten opzichte van zowel de reguliere kip als de scharrelkip. De resultaten van een steekproef onder twee koppels van ongeveer 25.000 Hollandse kippen zijn vergeleken met de resultaten van een (grotere) steekproef onder de reguliere kip en de scharrelkip. Samengevat luiden de belangrijkste conclusies uit het onderzoek dat de Hollandse kip nauwelijks last heeft van voetzoollaesies en hakdermatitis, heel goed scoort op de mate van bevuiling (een welzijnscriterium), redelijk goed scoort op locomotie, alert en weinig gestrest lijkt en een goede strooisel- en stofscore heeft, welke scores iets zeggen over de kwaliteit van de bodembedekking van de stal. Voornoemde resultaten geven belangrijke informatie over de vitaliteit van het kippenras en de kwaliteit van de leefomstandigheden van de Hollandse kip. De stelling van Wakker Dier dat de Hollandse kip vaak gezondheidsproblemen heeft die met antibiotica worden bestreden, is dan ook onjuist.
Naast het onderzoek door CAWA heeft de leverancier van Albert Heijn een vergelijking gemaakt tussen de Hollandse kip, de reguliere kip en de scharrelkip. Hieruit blijkt dat de slachtleeftijd van de Hollandse kip tussen die van de reguliere kip en de scharrelkip in ligt, dat de Hollandse kip net als de scharrelkip een dag- en nachtritme kent, dat bij deze beide kippenrassen minimaal geneesmiddelen worden gebruikt en bij beide rassen verrijkingsmiddelen in de stal aanwezig zijn. Voorts is de soja die de Hollandse kip krijgt 100% verantwoord. Uit het voorgaande blijkt dat de Hollandse kip op essentiële onderdelen dezelfde gunstige leefomstandigheden heeft als een scharrelkip.
De Hollandse kip zit qua welzijnsniveau dichter tegen de scharrelkip aan dan tegen de reguliere kip, nu de Hollandse kip voldoet aan de belangrijkste door de Dierenbescherming gestelde criteria voor een Beter Leven Kenmerk, te weten een langzaam groeiend ras, dat sterker en vitaler is, langer leeft en afleidingsmateriaal heeft. De Hollandse kip krijgt niettemin geen Beter Leven Kenmerk, omdat bij dit ras niet wordt voldaan aan de door de Dierenbescherming voor toekenning daarvan aan het bedrijf gestelde voorwaarden van het aantal kippen per m2, een overdekte uitloop, daglicht en een minimale levensduur van de kippen van 56 dagen. Dat aan deze voorwaarden niet wordt voldaan, rechtvaardigt echter niet de conclusie dat hierdoor het welzijnsniveau van de Hollandse kip onverantwoord is, zoals Wakker Dier stelt. Overigens ondersteunt de Dierenbescherming de introductie van de Hollandse kip wel, waar zij (in het blad Allerhande) stelt dat er weliswaar nog ruimte voor verbetering is, maar: “met de overstap van de reguliere naar de Hollandse kip is er altijd een goede keuze in kip”.
Op grond van het vorenstaande zijn de claims “verantwoorde kip” en “goede leefomstandigheden” voor de Hollandse kip van Albert Heijn gerechtvaardigd. Niet wordt geclaimd dat de Hollandse kip op dit moment “het meest verantwoord” is, er is ruimte voor verbetering. Op haar website (door middel van filmpjes) en in haar blad Allerhande legt Albert Heijn de consument uit wat zij onder “verantwoord” verstaat, op grond waarvan de consument bij de aankoop van kip een weloverwogen keuze kan maken. Van misleiding is geen sprake.
De claim “100% verantwoord” wordt alleen in de advertentie gebruikt in de zinsnede “…en eind 2015 is alle kip 100% verantwoord”. Voor de gemiddelde consument is duidelijk dat hierbij met “100%” wordt gedoeld op de volledige vervanging van reguliere kip door Hollandse kip, waarmee het volledige assortiment eind 2015 voor 100% bestaat uit verantwoorde kip.
Ad II. “100% verantwoorde soja”
Met betrekking tot soja verbindt Albert Heijn “verantwoord” aan de criteria van het internationale samenwerkingsverband Round Table for Responsible Soy (RTRS), dat ziet op sociaal maatschappelijke verantwoordelijkheid van met name de industrie. De uitgewerkte criteria hebben betrekking op – kort gezegd – het naleven van lokale en nationale wetten, respect voor lokale landrechten, verantwoorde werkomstandigheden, goede omgang met de natuurlijke omgeving en goede landbouwpraktijken. Hieruit blijkt dat verantwoorde soja volgens de RTRS wordt geproduceerd met aandacht voor meer dan milieuaspecten, zodat de MRC niet van toepassing is. Voor zover de MRC wel van toepassing wordt geacht, biedt de RTRS- standaard voldoende waarborgen dat de claim “verantwoorde soja” niet misleidend is. De waarborgen komen tot uiting in een certificeringssysteem van de RTRS dat wordt uitgevoerd door een onafhankelijk orgaan.
Het WNF, een van de initiatiefnemers van RTRS, onderschrijft het gebruik van de claim “verantwoorde soja” door deze zelf te gebruiken op haar website, waar zij stelt dat de productie van soja veel uitdagingen kent en WNF om die reden een standaard voor verantwoorde soja noodzakelijk acht: “Daarom hebben we samen met die bedrijven internationale criteria voor verantwoorde soja opgesteld.”
Verantwoorde soja wordt inderdaad verhandeld op basis van certificaten zoals bij het door Wakker Dier aangehaalde groene stroommodel. Hiermee wordt de consument echter niet misleid, nu de certificaten staan voor verantwoord geproduceerde soja en alle soja die de Hollandse kip te eten krijgt volledig gecertificeerd is.
Gelet op het vorenstaande is de claim “100% verantwoorde soja” juist en niet misleidend.
Ad III. Milieuvriendelijke mestafvoer.
Gelet op de korte introductietijd van de Hollandse kip is Albert Heijn niet in staat om op dit moment ten aanzien van de claim “milieuvriendelijke mestafvoer” aan de bewijslast uit de MRC te voldoen. Deze claim is daarom van de website verwijderd.
De mondelinge behandeling
Het standpunt van Wakker Dier is, mede aan de hand van een overgelegde pleitnota, gehandhaafd en nader toegelicht.
Daarbij is – kort samengevat – verwezen naar een recente uitspraak van de Commissie (in dossier 2014/00369) en een mededeling van de directeur van de Dierenbescherming (in het door Albert Heijn aangehaalde artikel in Allerhande). Die uitspraak en mededeling bevestigen dat de ondergrens voor beter welzijn ligt bij 1 ster van het Beter Leven kenmerk. Bij de Hollandse kip, die geen enkele Beter Leven ster heeft, kan dus niet gesproken worden van “(100%) verantwoorde kip” en “goede leefomstandigheden”, met welke claims – naar Albert Heijn erkent – primair op het niveau van dierenwelzijn wordt gedoeld. Voorts is door Wakker Dier gemotiveerd gesteld dat het onderzoek van CAWA, dat door CAWA zelf is aangeduid als “een eerste indruk”, en de vergelijking van de metingen bij de reguliere kip, de Hollandse kip en de scharrelkip met 1 Beter Leven ster, niet de harde conclusies rechtvaardigen die Albert Heijn daaraan verbindt ten aanzien van het welzijnsniveau van de Hollandse kip. Deze kip komt niet ‘bijna’ voor 1 Beter Leven ster in aanmerking, zoals Albert Heijn suggereert. Bij het houden van meer dan 15 kippen per m2 kunnen grote welzijnsproblemen ontstaan. De Hollandse kip wordt met 19 per m2 gehouden.
Uit de context van de uitingen blijkt dat de claim “(100%) verantwoord” niet alleen betrekking heeft op dierenwelzijn, maar ook gericht is op het milieu. Ook op het gebied van milieubelasting (mestafvoer, sojagebruik) is bij de Hollandse kip geen sprake van (100%) verantwoorde kip.
De RTRS soja is een duidelijk voorbeeld van een proces met kleine stapjes in de richting van een minder schadelijke sojateelt. Er blijven echter nog grote problemen, zoals gebruik van genetisch gemodificeerde soja, grootschalig pesticidegebruik en hoge CO2-uitstoot. Het WNF betitelt de afgesproken RTRS-criteria als “minimumeisen” en erkent dat nog een lange weg te gaan is. Er is dus geen sprake van “100% verantwoorde soja”.
Het standpunt van Albert Heijn is gehandhaafd en nader toegelicht.
Nadat de behandeling is geschorst om Albert Heijn in de gelegenheid te stellen kennis te nemen van de door Wakker Dier thans aangehaalde uitspraak van de Commissie in dossier 2014/00369, deelt Albert Heijn mee in deze uitspraak niet de conclusie te lezen dat kip zonder een Beter Leven ster niet verantwoord genoemd mag worden. De uitspraak heeft betrekking op vlees dat als “diervriendelijk” is aangeprezen, wat een andere claim is dan de hier aan de orde zijnde claim “(100%) verantwoord”.
De communicatie rond de introductie van de Hollandse kip heeft plaatsgevonden in samenspraak met de Dierenbescherming, die weliswaar niet zelf de Hollandse kip “verantwoord” heeft genoemd, maar niet heeft gesteld dat de claim “verantwoorde kip” onjuist is.
Albert Heijn deelt in haar uitingen mee dat zij met de Hollandse kip, bezien vanuit de reguliere kip, onderweg is naar beter. Zij meent dit te mogen presenteren als “goed” en “verantwoord”, omdat de leefomstandigheden van de Hollandse kip bijna aan de criteria voor 1 Beter Leven ster voldoen en dus goed zijn, wat bevestigd wordt door de in het verweer genoemde onderzoeken. Overigens kan van mening verschild worden over wat goede leefomstandigheden voor kippen zijn.
De soja die voor de Hollandse kip gebruikt wordt, is gelet op de voor soja geldende standaarden “bijna zo goed als mogelijk”.
Ten slotte wordt opgemerkt dat Albert Heijn de claim betreffende milieuvriendelijke mestafvoer niet van de website heeft verwijderd omdat Wakker Dier heeft aangetoond dat deze claim onjuist is, maar omdat het bewijs voor deze claim nog niet geleverd kan worden.
Het oordeel van de Commissie
Ad I.
Dit onderdeel van de klacht betreft de in de advertentie en op de website met betrekking tot de Hollandse kip gebruikte aanduidingen “verantwoorde kip” en “goede leefomstandigheden”, alsmede de zinsnede in de advertentie “eind 2015 is alle kip 100% verantwoord”.
De Commissie begrijpt deze klacht aldus, dat Wakker Dier de aanduidingen “(100%) verantwoorde kip” en “goede leefomstandigheden” voor de Hollandse kip niet gerechtvaardigd acht gelet op de – volgens Wakker Dier – minimale verbeteringen in dierenwelzijn ten opzichte van de reguliere kip. Deze klacht treft doel.
Gelet op de context van de uitingen waarin de aanduiding “verantwoorde kip” wordt gebruikt, gaat de Commissie ervan uit dat de gemiddelde consument aan deze aanduiding ongeveer dezelfde betekenis zal geven als kip die is opgegroeid onder leefomstandigheden van een bepaald niveau, zodat ook in zoverre met name naar het welzijnsniveau van de Hollandse kip wordt verwezen.
Niet is weersproken dat de door Albert Heijn geïntroduceerde Hollandse kip zich wat betreft welzijnsniveau bevindt tussen de reguliere kip en de scharrelkip waaraan 1 Beter Leven ster van de Dierenbescherming is toegekend. Zo is gebleken dat in vergelijking met de reguliere kip, die voor de kipproducten van het Albert Heijn huismerk wordt gebruikt, bij de Hollandse kip het aantal kippen per m2 is teruggebracht van 21 naar 19, de Hollandse kip langzamer groeit en (enkele dagen) langer leeft en in de stallen van de Hollandse kip afleidingsmateriaal aanwezig is. Dat sprake is van verbeterde omstandigheden van de Hollandse kip ten opzichte van de reguliere kip betekent echter niet dat de Hollandse kip om die reden “verantwoord” mag worden genoemd en haar leefomstandigheden als “goed” mogen worden betiteld. De leefomstandigheden van de Hollandse kip zijn bijvoorbeeld voor de Dierenbescherming nog onvoldoende om de eerste van de drie te verkrijgen Beter Leven sterren toe te kennen. Ook de door Albert Heijn aangehaalde resultaten van het CAWA onderzoek en de door haar leverancier uitgevoerde steekproef vormen naar het oordeel van de Commissie, mede gelet op de gemotiveerde kritiek van Wakker Dier ter zake, onvoldoende basis om de absolute mededelingen dat de Hollandse kip “verantwoord” is en gehouden wordt onder “goede leefomstandigheden” te kunnen dragen.
Naar het oordeel van de Commissie zal de gemiddelde consument de zinsnede “eind 2015 is alle kip 100% verantwoord” aldus opvatten dat eind 2015, als alle reguliere kip is vervangen door Hollandse kip, het totale assortiment kipproducten van Albert Heijn 100% verantwoord is. In deze mededeling ligt besloten dat volgens Albert Heijn de Hollandse kip 100% verantwoord is. Hetgeen hiervoor is overwogen ten aanzien van de claim “verantwoord” geldt te meer voor de nog stelliger claim “100% verantwoord”.
Gelet op het voorgaande wordt door Albert Heijn in de advertentie en op de website met de mededelingen “100% verantwoorde kip”, “verantwoorde kip” en “goede leefomstandigheden” onjuiste informatie verstrekt over de voordelen van het aangeprezen product als bedoeld in de aanhef en onder b van artikel 8.2 NRC. Nu de Commissie tevens van oordeel is dat de gemiddelde consument hierdoor ertoe gebracht kan worden een besluit over een transactie
– in dit geval de koop van Hollandse kip – te nemen dat hij anders niet had genomen, zijn de bestreden mededelingen misleidend en daardoor oneerlijk in de zin van artikel 7 NRC.
Ad II.
Op de website wordt vermeld dat de Hollandse kip “100% verantwoorde soja” krijgt. In de uitingen wordt niet nader toegelicht wat Albert Heijn in dit verband met “100% verantwoord” bedoelt. Naar het oordeel van de Commissie zal de gemiddelde consument deze woorden zo uitleggen dat sprake is van soja die is geproduceerd met zorg voor het milieu en de mens, zonder gebruik van genetische modificatie. Aldus is de mededeling “100% verantwoorde soja” aan te merken als een milieuclaim in de zin van artikel 1 van de Milieu Reclame Code (MRC). Op grond van artikel 3 MRC dient een adverteerder de juistheid van een milieuclaim aan te tonen, waarbij zwaardere eisen aan het bewijsmateriaal worden gesteld naarmate de claim absoluter is geformuleerd.
Naar het oordeel van de Commissie is Albert Heijn in dit bewijs niet geslaagd. Ter onderbouwing van de claim is verwezen naar de voor soja opgestelde RTRS-standaard en naar het gebruik van de term “verantwoord” voor RTRS-soja door het WNF, een van de initiatiefnemers van RTRS. De Commissie acht echter voldoende aannemelijk geworden, onder meer op grond van mededelingen op de website van WNF, dat de afgesproken RTRS-criteria moeten worden gezien als eerste stap in de richting van een verantwoorde sojateelt. Gelet hierop acht de Commissie de absolute aanduiding “100% verantwoord” voor de soja die gebruikt wordt voor de Hollandse kip niet juist en om die reden in strijd met artikel 3 MRC.
Ad III.
De mededeling “milieuvriendelijke mestafvoer” op de website dient te worden aangemerkt als een absolute milieuclaim in de zin van de MRC, waarvan adverteerder op grond van artikel 3 MRC de juistheid dient aan te tonen. Albert Heijn heeft erkend – op dit moment – aan die bewijslast niet te kunnen voldoen. De Commissie heeft nota genomen van de mededeling dat de claim “milieuvriendelijke mestafvoer” inmiddels van de website verwijderd is. Dit neemt echter niet weg dat ten tijde van het indienen van de klacht deze onbewezen milieuclaim op de website was opgenomen.
Gelet op het voorgaande wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie acht de advertentie in strijd met het bepaalde in artikel 7 NRC en de website in strijd met het bepaalde in artikel 7 NRC en artikel 3 MRC. Zij beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.