De bestreden reclame-uiting
Het betreft een door adverteerder (“De Homoeopaath”) op Facebook geplaatst bericht met onder meer de volgende inhoud:
“Kies voor gezondheid en kies voor de homeopathische griepvaccinatie (…) De jaarlijkse griepprik biedt bescherming tegen de 3 meest voorkomende influenza’s. Steeds meer mensen worden ziek van de griepprik, door mogelijke bijwerkingen van de griepprik. Gelukkig is er ook een homeopathische griepvaccinatie met nagenoeg geen bijwerkingen met als extra voordeel dat het een hogere bescherming biedt dan de reguliere griepprik. De klassieke homeopathische geneeswijze bevordert algemeen welbevinden door de eigen natuurlijke geneeskracht van het lichaam te versterken. Homeopathische middelen zijn altijd van natuurlijke aard en stimuleren het eigen lichaam om de genezing in werking te zetten en te vervolmaken, Dat is precies het tegenovergestelde van de reguliere geneeskunde die meestal symptomen bestrijdt en ziektes ‘onderdrukt’. De homeopathische vaccinatie is voor iedereen geschikt en geeft een bescherming van meer dan 89 procent. Bij herhaling zelfs meer dan 94 procent. Bijkomende voordeel van een homeopathische vaccinatie is dat inname met alleen korrels heel eenvoudig is, en de bijwerkingen vrijwel nihil zijn.”
De klacht
Klager maakt in het bijzonder bezwaar tegen de volgende passages in de reclame-uiting:
“Steeds meer mensen worden ziek van de griepprik, door mogelijke bijwerkingen van de griepprik.”
“Gelukkig is er ook een homeopathische griepvaccinatie met nagenoeg geen bijwerkingen met als extra voordeel dat het een hogere bescherming biedt dan de reguliere griepprik.”
“De homeopathische vaccinatie is voor iedereen geschikt en geeft een bescherming van meer dan 89 procent. Bij herhaling zelfs meer dan 94 procent.”
Klager stelt dat de uiting door deze mededelingen primair in strijd is met de Geneesmiddelenwet. Subsidiair stelt klager dat de uiting misleidend en daarmee oneerlijk is. Ook appelleert de reclame zonder te rechtvaardigen redenen aan gevoelens van angst bij het publiek. Klager onderbouwt dit als volgt.
In de uiting wordt een “homeopathische (griep)vaccinatie” gepresenteerd als zijnde geschikt voor het voorkomen van een ziekte bij de mens, te weten griep. Er is dus sprake van een geneesmiddel in de zin van artikel 1 sub b 1° van de Geneesmiddelenwet. Er is in Nederland geen handelsvergunning verleend voor een geneesmiddel dat als homeopathische griepvaccinatie zou werken. Reclame voor zulke geneesmiddelen is ingevolge artikel 84, eerste lid, van de Geneesmiddelenwet verboden. De reclame-uiting is dus in strijd met artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code (NRC) en tevens in strijd met artikel 4 van de Code Publieksreclame voor Geneesmiddelen (CPG).
Subsidiair stelt adverteerder dat de reclame gepaard gaat met onjuiste informatie waardoor zij misleidend is voor de gemiddelde consument ten aanzien van de van het gebruik van de “griepkorrels” te verwachten resultaten. Er is geen bewijs dat een homeopathische griepvaccinatie ook maar enigszins effectief is in het voorkomen van griep. De bewering dat sprake is van een hogere bescherming respectievelijk van een bescherming van 89%, bij herhaling zelfs 94%, is een slag in de lucht. Wie in de medische databank PubMed zoekt op “homeopathic vaccines influenza” vindt geen enkel resultaat dat relevant is. Wie op internet googelt, vindt op diverse websites verwijzingen naar werken van een Australische homeopaat die voor homeopathische vaccinatie in het algemeen een succespercentage van 88,8% claimt. Nog los van het feit dat dit cijfer niet ziet op homeopathische griepvaccinatie, geldt dat deze publicaties geen in een ‘peer-reviewed’ tijdschrift gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek betreffen. Griep is geen onschuldige ziekte. In 2012 overleden in Nederland 141 mensen aan griep, vooral ouderen, en het werkelijke aantal ligt volgens het CBS nog veel hoger (bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek). Gelet hierop is “homeopathische griepvaccinatie”, die helemaal niets doet, een buitengewoon slecht advies. De reclame is niet alleen in strijd met artikel 7 NRC, maar ook met artikel 4 NRC, dat bepaalt dat reclame geen bedreiging mag inhouden voor de geestelijke en/of lichamelijke volksgezondheid.
Adverteerder beweert dat de bijwerkingen van zijn homeopathische griepvaccinatie vrijwel nihil zijn. Dat is ook niet verwonderlijk: de door adverteerder aangeboden substantie doet helemaal niets en heeft dus ook geen bijwerkingen. Adverteerder prijst zijn substantie nog eens extra aan door deze tegenover de reguliere griepprik te zetten. Volgens hem zouden steeds meer mensen ziek worden, “door mogelijke bijwerkingen van de griepprik”. Dit is wederom een slag in de lucht. Uiteraard mag iedereen een mening hebben over nut en noodzaak van de griepprik, maar beweren dat steeds méér mensen ziek worden van deze prik appelleert zonder reden aan de angst van het publiek en is in strijd met artikel 6 NRC.
Het verweer
Adverteerder heeft geen behoefte aan een inhoudelijke reactie maar deelt wel mee dat indien de argumenten in de uiting volgens klager ‘uit de lucht’ zijn gegrepen’, klager laat zien dat hij niet weet waarover hij spreekt. Adverteerder acht het ook opmerkelijk dat klager met een onderbouwing van de werking van homeopathie probeert zijn gelijk te krijgen. Adverteerder stelt dat de uiting prikkelend van aard is maar niet onwaar. Adverteerder heeft besloten om de uiting van elk ‘multimediaplatform’ te verwijderen en beschouwt de klacht daarmee als afgedaan.
Het standpunt van de Keuringsraad KOAG/KAG
Deze wordt als volgt samengevat. De uiting valt onder de competentie van de Keuringsraad Aanprijzing Gezondheidsproducten maar is niet ter preventieve toetsing aan deze instantie voorgelegd en derhalve niet van een toelatingsnummer voorzien. Indien de uiting wel ter beoordeling zou zijn voorgelegd, zou de Keuringsraad aan adverteerder onder meer hebben gevraagd of het om een geregistreerd geneesmiddel gaat. Indien dat niet het geval is, is sprake van strijdigheid met artikel 84 Geneesmiddelenwet en artikel 4 CPG.
Het oordeel van de voorzitter
1) In de uiting wordt een “homeopathische griepvaccinatie” aangeprezen waarbij de bijwerkingen en de mate van bescherming daarvan worden vergeleken met die van de reguliere griepprik. De “homeopathische griepvaccinatie” zou, in tegenstelling tot de reguliere griepprik, “nagenoeg geen bijwerkingen” hebben en “een hogere bescherming” bieden dan de reguliere griepprik, welke bescherming “meer dan 89 procent” zou zijn en bij herhaling “zelfs meer dan 94 procent”. De voorzitter oordeelt over de toepasselijke regelgeving als volgt.
2) De Geneesmiddelenwet verstaat in artikel 1 aanhef en onder b onder geneesmiddel: een substantie of een samenstel van substanties die bestemd is om te worden toegediend of aangewend voor dan wel op enigerlei wijze wordt gepresenteerd als zijnde geschikt voor:
1°. het genezen of voorkomen van een ziekte, gebrek, wond of pijn bij de mens,
2°. het stellen van een geneeskundige diagnose bij de mens, of
3°. het herstellen, verbeteren of anderszins wijzigen van fysiologische functies bij de mens door een farmacologisch, immunologisch of metabolisch effect te bewerkstelligen.
In artikel 1 aanhef en onder c Geneesmiddelenwet wordt als immunologisch geneesmiddel omschreven: een vaccin, toxine, serum of allergeen. Nu de “homeopathische griepvaccinatie” wordt aangeprezen voor hetzelfde doel als een reguliere griepprik, te weten het voorkomen van griep, is sprake van de aanprijzing van een (immunologisch) geneesmiddel.
3) Reclame voor geneesmiddelen waarvoor geen handelsvergunning is verleend, is ingevolge artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet verboden. Niet gesteld of gebleken is dat er in Nederland een handelsvergunning is verleend voor een geneesmiddel dat als homeopathische griepvaccinatie zou werken. De reclame-uiting is dus in strijd met artikel 84 lid 1 Geneesmiddelenwet en daardoor in strijd met artikel 2 NRC respectievelijk in strijd met artikel 4 CPG. Nu is geoordeeld dat krachtens wettelijk verbod geen reclame voor het product als geneesmiddel mag worden gemaakt, komt de voorzitter niet meer toe aan de vraag of de uiting tevens misleidend is en/of in strijd met het bepaalde in artikel 4 NRC en/of artikel 6 NRC.
4) De voorzitter neemt nota van de mededeling van adverteerder dat de gewraakte uiting is verwijderd. Nu echter niet duidelijk is of adverteerder in de toekomst de onderhavige uiting opnieuw zal publiceren, wordt beslist als volgt.
De beslissing van de voorzitter
Op grond van het voorgaande acht de voorzitter de reclame-uiting in strijd met het bepaalde in artikel 2 NRC respectievelijk artikel 4 CPG 2015. De voorzitter beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.