De procedure
Nadat klager op 15 maart 2016 bezwaar had gemaakt tegen een reclame-uiting van adverteerder en adverteerder bij brief van 27 maart 2016 op de klacht had gereageerd, heeft de voorzitter van de Reclame Code Commissie (hierna: de voorzitter) op 29 april 2016 een beslissing genomen, en wel een voorzitterstoewijzing.
Tegen de beslissing van de voorzitter heeft adverteerder bezwaar gemaakt bij brief van 11 mei 2016.
De Reclame Code Commissie (hierna: de Commissie) heeft het bezwaar behandeld ter zitting van 9 juni 2016.
Partijen zijn niet ter zitting verschenen.
Het bezwaar tegen de beslissing van de voorzitter
Adverteerder heeft onder meer het volgende naar voren gebracht.
Bioresonantie is een geneesmethode die gebruik maakt van het elektromagnetische informatiesysteem in het lichaam. De bekendste elektrische metingen die aan het lichaam worden gedaan zijn het ECG en het EEG. Adverteerder stelt:
“Hier vuren tegelijk genoeg cellen impulsen af dat ze meetbaar worden. Echter dit geldt voor alle cellen in het lichaam echter deze vuren niet tegelijk en daardoor wordt de intensiteit van het signaal zeer zwak. Met bioresonantieapparaten zijn we in staat om dat zwakke niveau te registreren en daarop op het lichaam in te werken. Hierover zijn verschillende boeken geschreven”.
Adverteerder noemt de volgende boeken:
“Bioresonance and multiresonance therapie, newforward-looking forms of therapy with ultrafine body energies and environmental signals, documentation on theory and practice, Hans Brtigemann (ed.) isbn 2-8043-4010-4”;
“Biofysische geneeskunde, methodiekbeschrijving, Nico Westerman, isbn: 908108812-2”;
“Biophysikalische Therapie der Allergien, Erweiterte Bioresonanztherapie, Peter
Schumacher, isbn 3-87758-165-X” en
“Biophysikalische Informations-therapie, Einführung in die Quantenmedizin, Bodo
Köhler, isbn 3-89906-493-3”.
De mededeling dat bioresonantie niet werkt, kan niet gestaafd worden door naar pubmed te kijken. Aangezien bioresonantietherapie behoort tot de alternatieve geneesmethoden, en hiertegen een grote aversie bestaat in de reguliere geneeskunde, is publicatie van artikelen zo goed als onmogelijk, tenzij het artikelen zijn met een negatieve uitkomst. Uit een aantal onderzoeken blijkt echter dat bioresonantie werkzaam is. Adverteerder verwijst naar de bij het bezwaar overgelegde bijlagen.
Van de reguliere medische wereld is bekend dat slechts 20% van alle handelingen die worden verricht een wetenschappelijk onderbouwde basis hebben. Het merendeel van de behandelingen vloeit voort uit ervaringen in de praktijk.
Adverteerder is lid van de Artsen Vereniging voor Integrale Geneeskunde (hierna: A.V.I.G.). In deze vereniging komen artsen samen die anders willen kijken naar genezen. De huidige geneesmethoden zijn vooral gebaseerd op het onderdrukken van de klacht met antimiddelen en gaan uit van een materiële visie. Levende wezens zijn iets meer dan een werkend materieel lichaam. De artsen van de A.V.I.G. richten zich meer op het versterken van het functioneren van het lichaam in combinatie met de psyche. Bioresonantie is een methode die door de groep artsen voor biophysische geneeskunde gebruikt wordt. Binnen deze groep wordt veel uitgewisseld aan ervaringen met het behandelen van allerlei klachten. Daarbij wordt het iedere keer duidelijk dat als het lichaam van binnenuit de goede informatie en bouwstenen krijgt, er een herstel kan optreden van een uitgebreid scala aan klachten.
Het uittesten van klachten wordt door energetische testmethoden gedaan. Aangezien informatie wordt uitgetest die op een zeer lage intensiteit berust, zijn gangbare meters niet te gebruiken, maar wel acupunctuurpunten op het lichaam, de zogenaamde touch-for-health methode, waarbij de wisselingen van spierspanningen gebruikt worden en de biotensor, waarbij gebruik gemaakt wordt van de spierspanningen in de tester. Dit zijn meetmethoden die voor niet-energetisch georiënteerde personen lastig te begrijpen zijn.
Veel van de bioresonantiebehandeling is gebaseerd op ervaring die -zo stelt adverteerder- “gedeeld wordt door beroepsgenoten en gezien het korte bestaan met nog een beperkt aantal goede onderzoeken”. De vermeldingen van diagnosen en testen zijn gebaseerd op de ervaringen van adverteerder zelf in de praktijk en van collega’s “in de verschillende landen”.
Wetenschap vereist een openstaan voor nieuwe inzichten. De huidige medische wetenschap wordt echter steeds meer protocollair geregeld en gedraagt zich als een geloofsgemeenschap. Het dubbelblindonderzoek wordt als standaard gezien, waarbij vergeten wordt dat het merendeel aan problemen in de gezondheidszorg zich niet laat meten via zo’n onderzoek. Adverteerder verwijst naar de bij het bezwaar overgelegde bijlagen.
Nog steeds wordt het merendeel van het medische handelen bepaald door menselijke ervaring, invoelen, praktische uitwerkingen. Dit is juist hetgeen de niet-reguliere geneeskunde kwalijk wordt genomen. Adverteerder verwijst naar de bij het bezwaar overgelegde brief van het Patiënten Platform Complementaire Gezondheidszorg aan onder meer “mevrouw Schippers”.
De gedachte dat bioresonantie kwakzalverij is, is een misvatting. De indicatiestelling is zeer breed, doordat vanuit de patiënt wordt gewerkt. Het testen gebeurt energetisch, wat regulier een onbekend fenomeen is, maar voor mensen die ermee werken zeer waardevol is.
Desgewenst kan adverteerder de betreffende boeken waarnaar in het bezwaar wordt verwezen aan de Commissie toesturen.
De reactie van klager op het bezwaarschrift
Klager heeft het bezwaar van adverteerder gemotiveerd weersproken.
Het oordeel van de Commissie
De Commissie deelt het oordeel van de voorzitter dat de bestreden uiting zodanige mededelingen over -samengevat- de “Bioresonantietherapie met de BICOM optima” bevat, dat deze door de gemiddelde consument zullen worden opgevat in die zin dat met deze therapie en het apparaat de “BICOM” ziekten en gebreken kunnen worden genezen. Klager heeft gemotiveerd bestreden dat dit het geval is. Het lag vervolgens op de weg van adverteerder om aannemelijk te maken dat voornoemde therapie en het apparaat de werking hebben die daaraan in de uiting worden toegeschreven. Daarin is adverteerder ook in het kader van de onderhavige bezwaarprocedure niet geslaagd.
Adverteerder is thans, anders dan in zijn verweer van 27 maart 2016, wel inhoudelijk op de klacht ingegaan. De desbetreffende reactie, waarin voor de werking van de bioresonantietherapie wordt verwezen naar enerzijds een aantal in het bezwaar genoemde boeken en bij het verweer overgelegde bijlagen en anderzijds “ervaringen in de praktijk”, is desondanks onvoldoende om aannemelijk te achten dat de mededelingen in de uiting over behandeling met bioresonantie, waartegen klager in het klachtenformulier van 15 maart 2016 in het bijzonder bezwaar heeft gemaakt, juist zijn. Dit klachtenformulier, waarnaar de Commissie voor het geheel van de bestreden mededelingen verwijst (…) Het gaat onder meer om de volgende mededelingen:
“Bioresonantie is een geneesmethode die vooral werkzaam is gebleken bij vele allergievormen. Tevens kunnen allerlei storende factoren opgeheven worden als storingen door littekenweefsel, vaccinaties, verontreinigingen van het bindweefsel”
en
“De ziekte van Lyme is een moeilijk te behandelen ziekte die met bioresonantie veelal goed te behandelen is”.
Gelet op het bovenstaande is de uiting misleidend als bedoeld in artikel 8.5 van de Nederlandse Reclame Code (NRC) in verbinding met punt 16 van Bijlage 1 bij artikel 8.5 NRC.
Ten aanzien van de mededelingen in de uiting betreffende diagnosen en testen, waartegen klager in voornoemd klachtenformulier in bijzonder bezwaar heeft gemaakt, heeft adverteerder in het bezwaarschrift aangevoerd dat deze mededelingen gebaseerd zijn op “de ervaringen” van adverteerder zelf “in de praktijk” en van collega’s “in de verschillende landen”. Voor het geheel van de bestreden mededelingen verwijst de Commissie ook hier naar het (….) klachtenformulier. Het gaat onder meer om de volgende mededelingen:
“Het kan ook gebruikt worden voor het uittesten van allerlei allergiëen, het uitzoeken van infectiebronnen, parasitaire ziekten”;
“Via de bioresonantie kunnen allerlei storingsfactoren opgespoord worden (….)”
en
“Er kan getest worden op:
Hoe orgaansystemen functioneren in het lichaam.
Allerlei ALLEGRGIEËN en overgevoeligheidsreacties
(…).
INFECTIEHAARDEN IN HET GEBIT.
RUGKLACHTEN EN HET BEWEGINGSAPPARAAT”.
De “ervaringen” van de adverteerder zelf “in de praktijk” en die van collega’s “in de verschillende landen” waarnaar in de uiting overigens niet uitdrukkelijk wordt verwezen, zijn naar het oordeel van de Commissie niet voldoende om aannemelijk te achten dat de mededelingen in de uiting over diagnosen en testen, waartegen klager in het klachtenformulier van 15 maart 2016 in bijzonder bezwaar heeft gemaakt, juist zijn.
In zoverre heeft adverteerder geen juiste informatie verstrekt over de gebruiksmogelijkheden bioresonantie en de BICOM Optima als bedoeld in artikel 8.2 aanhef en onder b NRC. Nu de gemiddelde consument er bovendien toe kan worden gebracht een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen, is de uiting ook om die reden in strijd met artikel 7 NRC.
Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie bevestigt de beslissing van de voorzitter en beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.
De bestreden reclame-uiting
Het betreft de website van adverteerder (www.centaurea.nl) voor zover ten tijde van het indienen van de klacht op de subpagina ‘bioresonantie-2/bicom-optima’ stond:
“Bioresonantietherapie is met name geschikt voor het behandelen van allergie, hooikoorts, eczeem, astma, onbegrepen pijnen, snelle genezing van wonden en operaties, ziekte van Lyme (borreliainfectie), klachten na vaccinaties, operaties, antibiotica, ontgiften van het lichaam, storingen in littekenweefsel en vaccinatieproblemen etc. (…) Bioresonantie is een geneesmethode die vooral werkzaam gebleken is bij vele allergievormen. Tevens kunnen allerlei storende factoren opgeheven worden als storingen door littekenweefsel, vaccinaties, verontreinigingen van het bindweefsel, (…) Bioresonantie kan voor allerlei klachten gebruikt worden. Het meest bekend is het gebruik voor allergieën. Hier is bioresonantietherapie zeer succesvol. Het kan ook gebruikt worden voor het uittesten van allerlei allergieën, het uitzoeken van infectiebronnen, parasitaire ziekten. De ziekte van Lyme is een moeilijk te behandelen ziekte die met bioresonantie veelal goed te behandelen is. (…)
Door middel van het apparaat kunnen allerlei ziekten verbeteren en aangepakt worden. (…)
De combinatie met de homeopathische therapie is zeer vruchtbaar. Via de bioresonantie kunnen allerlei storingsfactoren opgespoord worden waardoor het beeld duidelijker kan worden voor een uiteindelijk goed passend homeopathisch middel.
Ed Brink werkt met de BICOM al vele jaren met groot succes. (…)
Trillingen
Via de trilling registratie kan ook gemeten worden voor welke stoffen en ziekteverwekkers het lichaam gevoelig is en belasten. Het testen van allergieën behoort ook tot de mogelijkheden. (…)
Met behulp van het Bicom bioresonantieapparaat kan op eenvoudige wijze getest worden.
Er kan getest worden op:
Hoe orgaansystemen functioneren in het lichaam.
Allerlei allergieën en overgevoeligheidsreacties
Belastingen van toxische stoffen in het lichaam.
Infecties van bacteriën, virussen en schimmels kunnen op eenvoudige en snelle wijze onderzocht worden.
Infectiehaarden in het gebit.
Rugklachten en het bewegingsapparaat. (…)
Allergieën zijn de meest bekende klachten die goed reageren op een bioresonantie behandeling. (…) Ook allerlei infecties kunnen goed met bioresonantie behandeld worden. De beruchte borreliën infecties, die de ziekte van Lyme geven, kunnen naast de reguliere behandeling met antibiotica goed met bioresonantie behandeld worden. Tennisarm, reumatische klachten, depressiviteit zijn klachten die goed reageren op bioresonantiebehandelingen. Vooral als er na een infectie klachten blijven bestaan terwijl uit bloedonderzoek blijkt dat de infectie over is kan bioresonantie het lichaam helpen de klachten te doen verdwijnen.
Klachten na vaccinaties kunnen ontstoord worden.
De conditie voor en na een operatie kan met bioresonantie verbeterd worden. Het herstellen verloopt sneller. Klachten ontstaan door gebruik van medicijnen (o.a. antibiotica en chemotherapie) kunnen goed ontstoord worden. Bij kwikvergiftigingen kan het lichaam met bioresonantie gestimuleerd worden de stoffen uit te scheiden. Al met al zijn er vele toepassingsmogelijkheden met bioresonantie. (…)
De combinatie met de homeopathische therapie is zeer vruchtbaar. Via de bioresonantie kunnen allerlei storingsfactoren opgespoord worden waardoor het beeld duidelijker kan worden voor een uiteindelijk goed passend homeopathisch middel.
Waarvoor is bioresonantie geschikt? Bioresonantie is een geneesmethode die vooral werkzaam gebleken is bij vele allergie vormen, hooikoorts en eczeem. Tevens kunnen allerlei storende factoren opgeheven worden als storingen door littekenweefsel, vaccinaties, verontreinigingen van het bindweefsel. Onbegrepen pijnklachten en vele andere onbegrepen klachten kunnen positief reageren op bioresonantietherapie.”
De klacht
De in de uiting gebruikte claims komen in feite erop neer dat vrijwel iedere denkbare aandoening succesvol gediagnosticeerd en behandeld kan worden met bioresonantietherapie en de BICOM (Optima), en nog snel, pijnloos en eenvoudig ook. Er worden termen gebruikt als “zeer succesvol”, “goed te behandelen”, “met groot succes”, “zeer vruchtbaar”, “op eenvoudige wijze getest worden” etc. Het probleem is dat voor deze claims geen enkel deugdelijk wetenschappelijk bewijs bestaat. Er is daarom sprake van bedrieglijk beweren dat een product ziekten, gebreken of misvormingen kan genezen als bedoeld in artikel 6:1939 onder q BW. Artikel 8.5 van de Nederlandse Reclame Code (NRC) bepaalt dat het op deze wijze reclame maken onder alle omstandigheden misleidend is. De reclame is dus ook oneerlijk in de zin van artikel 7 NRC.
Klager voert verder het volgende aan.
PubMed is een databank waarin miljoenen wetenschappelijke onderzoeken op biomedisch terrein kunnen worden doorzocht. Wanneer men daarin zoekt op de Engelse term “bioresonance” in combinatie met de in de reclame genoemde aandoeningen, is het aantal treffers zeer beperkt. Meestal wordt er helemaal niets gevonden. Wie bijvoorbeeld zoekt op “bioresonance wound healing”, “bioresonance Lyme”, “bioresonance scars”, “bioresonance operations”, “bioresonance infections”, “bioresonance depressive disorder”, “bioresonance mercury poisoning” of “bioresonance vaccination” vindt niets. Gelet op het feit dat PubMed zo’n 25.000.000 onderzoeken en artikelen bevat, is dit een sterke aanwijzing dat er geen wetenschappelijk onderzoek is waarop de in de reclame-uitingen gebruikte, bijzonder verstrekkende claims gebaseerd kunnen worden. Verhalen van de behandelaar over vermeende successen kunnen deze claims niet dragen: de behandelaar is duidelijk niet objectief. Opmerkelijk is dat er ook geen enkel onderzoek te vinden is waarop de door de adverteerder geclaimde zeer vruchtbare combinatie met homeopathie gebaseerd zou kunnen worden. Homeopathie is overigens een placebobehandeling, zoals recentelijk nog eens door de Australische National Health and Medical Research Council is vastgesteld. Voor geen van de 68 onderzochte aandoeningen werd enig (overtuigend) bewijs van werkzaamheid gevonden. Hoe twee niet-effectieve therapieën vruchtbaar gecombineerd zouden kunnen worden, is moeilijk in te zien.
Wie zoekt op “bioresonance” in combinatie met “allergies” of “eczema” vindt wel een aantal relevante onderzoeken maar opmerkelijk genoeg zijn die allemaal negatief. Het is dus heel merkwaardig dat adverteerder juist de behandeling van deze klachten als paradepaardjes van de bioresonantietherapie neerzet. Klager gaat verder op de volgende publicaties in:
‘Efficacy trial of bioresonance in children with atopic dermatitis’,
‘Novel unconventional therapeutic approaches to atopic eczema’,
‘Alternative medicine in allergies – prevalence, patterns of use, and costs’,
‘Unproven techniques in allergy diagnosis’,
‘Inappropriate test methods in allergy’.
Op grond van de beschikbare literatuur kan geconcludeerd worden dat bioresonantietherapie ondeugdelijk is als het gaat om het testen of behandelen van allergieën (waaronder hooikoorts) en eczeem, Adverteerder, die met zijn claims het tegenovergestelde beweert, misleidt het publiek. In PubMed worden nog wat verspreide onderzoeken over bioresonantie genoemd. Veel is in het Russisch en daardoor oncontroleerbaar. Er is nog wel een Duits onderzoek, getiteld ‘Placebo-controlled study of the effects of a standardized MORA bioresonance therapy on functional gastrointestinal complaints’, dat positieve effecten claimt bij maag-darmklachten, maar er zijn vele redenen om aan dit onderzoek weinig gewicht toe te kennen. Nog afgezien van het feit dat het volledige artikel achter een betaalmuur zit (zodat niet te controleren is of het goed is opgezet), deden er slechts 20 personen aan het onderzoek mee en is uit het abstract niet af te leiden hoe er gerandomiseerd is en hoe en óf er geblindeerd is. Het onderzoek is kennelijk ook nooit herhaald met een grotere testgroep. Helemaal niet serieus te nemen is een Duitse reuma-studie, genaamd ‘Study on the clinical effectiveness of electronically stored nosodes from tooth dlseases and articular rheumatism on persons with rheumatic dlseases’. Hier wordt allerhande pseudowetenschap vermengd, onder andere nosoden (homeopathische preparaten gemaakt van ziek weefsel of ziekteproducten) gecombineerd met een score op een schaal van elektroacupunctuur. Zo’n meetmethode is in de wetenschappelijke geneeskunde onbekend. De studie betrof slechts 15-21 patiënten en was slechts gedeeltelijk gecontroleerd. Herhaling van het onderzoek heeft waarschijnlijk nooit plaatsgevonden.
Er kunnen verschillende verklaringen voor de genezing zijn, zoals placebo-effecten, spontane genezing, een onjuiste diagnose, en bovendien ontbreekt meestal een (langdurige) follow-up. In de wetenschappelijke geneeskunde wordt casuïstiek (gevalsbeschrijving) vrijwel nooit voor bewijsvoering toegelaten, Een ‘bewijs’ door opsomming van een groot aantal successen is in de geneeskunde een sterke aanwijzing dat het om kwakzalverij gaat; als dan bovendien de behandeling voor een groot aantal kwalen heet te werken en de uitleg een groot aantal natuurwetenschappelijke en medische ongerijmdheden bevat, is de conclusie dat het om ‘charlatanerie’ gaat vrijwel onontkoombaar. De (voorzitter van de) Reclame Code Commissie heeft al vele malen reclame voor vermeende wonderapparaten die genezing beloofden afgekeurd. De reclame in kwestie is misleidend, oneerlijk en daarmee in strijd met de Nederlandse Reclame Code.
De reactie van adverteerder
Adverteerder voert geen inhoudelijk verweer en deelt mee dat de tekst op de website wordt aangepast waarbij duidelijk zal worden vermeld dat de bioresonantiemethode volgens de huidige medische inzichten geen wetenschappelijke basis heeft.
Het oordeel van de voorzitter
1) In de bestreden uiting wordt over de bioresonantietherapie gezegd dat dit een ‘geneesmethode’ is die ‘werkzaam’ is gebleken is bij vele allergievormen. Tevens kunnen volgens de uiting allerlei storende factoren opgeheven worden, zoals storingen door littekenweefsel, vaccinaties, verontreinigingen van het bindweefsel, en wordt verder verwezen naar het behandelen van eczeem, astma, onbegrepen pijnen, snelle genezing van wonden, operaties en ziekte van Lyme (borreliainfectie). Deze mededelingen over de beweerdelijke werking van bioresonantietherapie respectievelijk de BICOM die voor de therapie gebruikt wordt, zullen door de gemiddelde consument aldus worden opgevat dat met deze therapie en het apparaat ziekten en gebreken kunnen worden genezen. Er wordt immers met zoveel woorden gesproken over het behandelen van zieken en gebreken in combinatie met een geneeswijze die werkzaam is.
2) Op dit deel van de uiting is artikel 8.5 van de Nederlandse Reclame Code in verbinding met punt 16 van de bij artikel 8.5 behorende bijlage 1 van de Nederlandse Reclame Code (NRC) van toepassing. Het in het kader van een aanprijzing doen van feitelijke beweringen over een genezend effect van een product is uitsluitend toegestaan indien de adverteerder deze beweringen in voldoende mate kan onderbouwen aan de hand van relevante stukken.
3) Adverteerder heeft de claims met betrekking tot het genezen van ziekten en gebreken door bioresonantie en de BICOM niet onderbouwd. Het niet aandragen van enige onderbouwing voor de beweerdelijke genezende effecten die een consument op grond van de uiting van het gebruik van bioresonantie en de BICOM mag verwachten, brengt mee dat de bewering onjuist dient te worden geacht en de uiting reeds om die reden misleidend is in de zin van artikel 8.5 NRC in verbinding met punt 16 van de bij artikel 8.5 behorende bijlage 1 van de Nederlandse Reclame Code. Dit impliceert dat het hier besproken gedeelte van de website als oneerlijk wordt beschouwd in de zin van artikel 7 NRC.
4) Ook de mededelingen in die uiting die de strekking hebben dat met behulp van bioresonantie en de BICOM ziekten kunnen worden opgespoord en gediagnosticeerd, zijn niet onderbouwd. In zoverre heeft adverteerder geen juiste informatie verschaft over de gebruiksmogelijkheden van bioresonantie en de BICOM als bedoeld in artikelen 8.2 aanhef en onder b NRC. Voorts is de voorzitter van oordeel dat de gemiddelde consument hierdoor ertoe gebracht zou kunnen worden een besluit over een transactie te nemen (een behandeling met de BICOM), dat hij anders niet zou hebben genomen. Ook om die reden is de uiting in strijd met artikel 7 NRC.
5) De voorzitter neemt nota van de mededeling van adverteerder dat de website is aangepast. Hierin wordt echter geen aanleiding gevonden gebruik te maken van de bevoegdheid als bedoeld in artikel 12 lid 5 van het Reglement van de Reclame Code Commissie en het College van Beroep, reeds omdat niet duidelijk is gemaakt op welke wijze deze aanpassing zal geschieden en niet is gebleken dat in de gewijzigde uiting geen claims meer zullen staan met betrekking tot een beweerdelijk genezend effect van bioresonantie of van de BICOM respectievelijk niet meer zal staan dat het mogelijk is daarmee ziekten op te sporen en te diagnosticeren. Derhalve wordt beslist als volgt.
De beslissing van de voorzitter
Op grond van het voorgaande acht de voorzitter de reclame-uiting in strijd met het bepaalde in artikel 7 NRC. De voorzitter beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.