Het College van Beroep [18 januari 2017]

De grieven

Het College hanteert onderstaand dezelfde volgorde van uitingen als weergegeven in de beslissing van de Commissie. Daarbij merkt het College op dat Xlens ten aanzien van de uitingen II en VII geen beroepsgronden heeft aangevoerd, zodat in zoverre het oordeel van de Commissie wordt bevestigd. Ten aanzien van de overige onderdelen van de beslissing die wel specifiek door Xlens zijn betwist, worden de grieven per afzonderlijke door geïntimeerde in de inleidende klacht bestreden mededeling, als volgt weergegeven. Daarbij stelt Xlens dat de Commissie deze mededelingen op grond van het volgende steeds ten onrechte misleidend heeft geacht.

Uiting I.a: “Hulpmiddel bij dyslexie en leesproblemen.”
In 2016 heeft Xlens tot 15 november 2016 1.814 onderzoeken verricht (aantal afspraken minus mensen die de afspraak afzegden of niet kwamen opdagen bij het onderzoek). Van de personen die een Xlens onderzoek hebben ondergaan heeft 63% een dyslexieverklaring. Deze onderzoeken hebben geleid tot 1.120 verkopen. In 2016 zijn tot 15 november 2016 in totaal 103 Xlens brillen retour gekomen. Uit recent onafhankelijk onderzoek onder 268 gebruikers van de Xlens bril, uitgevoerd door Tevreden.nl (een onafhankelijk onderzoeksbureau) is gebleken dat gebruikers van de Xlens bril vaak erg tevreden zijn en dat veel klachten die voor hen een reden waren om een Xlens onderzoek te ondergaan, zijn verminderd of zelfs helemaal verdwenen. Iedere klant uit de periode januari 2015 tot en met april 2016 is benaderd voor dit onderzoek. Het onderzoek heeft een betrouwbaarheidsfactor van 95%. Dit onafhankelijke onderzoek toont onomstotelijk aan dat de Xlens bril een positieve bijdrage levert als hulpmiddel bij mensen met dyslexie en leesproblemen.
Ook verhalen van gebruikers die willen meewerken aan artikelen die commercieel kunnen worden ingezet, tonen aan dat de Xlens bril als hulpmiddel helpt bij mensen met dyslexie en leesproblemen. Wanneer een dyslexieverklaring is afgegeven, wordt in veel gevallen gewezen op ‘hulpmiddelen’. Omdat die middelen, waarvan de werking wetenschappelijk niet is bewezen, als hulpmiddel worden benoemd, mag een product als de Xlens bril, waarvan de werking door het onderzoek van Tevreden.nl wel is bewezen, ook als ‘hulpmiddel’ benoemd worden. Hulpmiddel is een Nederlands woord wat iedereen mag gebruiken wanneer deze een middel aanbiedt dat hulp biedt. Of, zoals omschreven in het Van Dale woordenboek: een middel om een doel sneller, gemakkelijker te bereiken.

Uiting I.b: “Ogen en hersenen worden door kleurenfilters beter op elkaar afgestemd”
Inmiddels is aangetoond dat de filters van Xlens iets teweeg brengen bij mensen met leesproblemen en dyslexie. Het onafhankelijke onderzoek door Tevreden.nl toont aan dat een verbetering optreedt bij de gebruikers van de Xlens bril. Dit is toe te schrijven aan het gegeven dat zij met de kleurenfilters beter en anders waarnemen. Dit houdt in dat er in het proces van beeldverwerking/informatieoverdracht van ogen naar hersenen iets verandert. Dit is bij één persoon aangetoond en visueel vastgelegd bij hersenonderzoek door [NAAM], verbonden aan het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. De kleurenfilters werken op dezelfde wijze als een bril met glazen waarin een sterkte is verwerkt. Daarbij is het zo dat iedereen het vanzelfsprekend vindt dat ogen en hersenen door lenzen beter op elkaar afgestemd worden wanneer hierin een sterkte is verwerkt. Dat deze vanzelfsprekendheid bij kleurenfilters ontbreekt, acht Xlens onbegrijpelijk. De kleurenfilters zorgen ervoor dat een lichtprikkel wordt gecorrigeerd door een kleurenfilter waardoor het beeld, gevormd door wit licht, goed op het netvlies wordt geprojecteerd. Hierdoor kunnen de hersenen het beeld goed en scherp verwerken.

Uiting I.c: “Haar AVI-leesniveau is in een half jaar vooruitgegaan van begin 4 naar eind 5!”
Het publiceren van citaten van personen die hiervoor toestemming hebben gegeven is wettelijk toegestaan. Het betreft een citaat uit een artikel van een ouder, en dit artikel is door haar goedgekeurd.

Uiting I.d: “Xlens oogonderzoek toont direct aan of de Xlens bril resultaat zal opleveren.”
Xlens werkt met franchisenemers. Zij worden opgeleid en getraind door Xlens. Zij mogen alleen de Xlens bril adviseren als tijdens het onderzoek is gebleken dat de persoon ervaart dat hij baat heeft bij de kleurenfilters. Sinds 2014 zijn meer dan 4.000 onderzoeken verricht. Dit heeft geleid tot ruim 2.500 verkopen. Dit toont aan dat Xlens niet in alle gevallen kleurenfilters adviseert. Xlens hanteert bovendien een niet-goed-geld-terug-garantie om de kopers van een Xlens bril te beschermen tegen een desinvestering.

Uiting I.e: “Bij positief Xlens advies: 99% zekerheid dat de problemen verdwijnen”Xlens heeft deze tekst in haar uitingen al genuanceerd. Enerzijds omdat het gemiddeld aantal Xlens brillen die binnen de 4 maanden worden teruggegeven momenteel ongeveer 9% bedraagt. Anderzijds omdat uit het onderzoek blijkt dat ongeveer 50% van de retouren valt toe te schrijven aan het feit dat mensen geen vooruitgang bemerken. De overige 50% geeft een andere reden. Daarnaast gebruikt Xlens nu de woorden “verminderen of verdwijnen” in plaats van “verdwijnen”. Het Infochart onderzoek toont namelijk aan dat dit is wat gebruikers ervaren.

Uiting III.a: “De kleurenfilters van Xlens helpen om de ogen en hersenen beter op elkaar af te stemmen.”
Xlens verwijst naar hetgeen zij stelt in het kader van uiting I.b.

Uiting III.b: “Het resultaat is dat lezen direct een stuk makkelijker gaat.”
Uiting III.c: “Naarmate de Xlens bril langer gebruikt wordt, gaan de prestaties omhoog. Dit kan de oplossing zijn voor zowel kinderen als volwassenen met dyslexie.”
Xlens verwijst ten aanzien van deze uitingen naar de ervaringen van drie gebruikers die ter zitting aanwezig zullen zijn, alsmede naar de als bijlage 2b bij het beroepschrift overgelegde ‘onderzoeksresultaten onafhankelijk onderzoek’ en de als bijlage 3 bij het beroepschrift overgelegde ‘onafhankelijke interviews’.

Uiting IV: “Lezen gaat steeds gemakkelijker. Naarmate de Xlens langer gebruikt wordt, worden de prestaties steeds beter. Uit onderzoek is gebleken dat ongeveer 60% van de mensen met leesproblemen zijn geholpen met deze kleurenfilters. Dit geldt ook voor mensen met dyslexie. U kunt zelfs binnen enkele jaren definitief van uw klachten af komen.”
Op basis van de bij I.a genoemde cijfers stelt Xlens dat zij kan aantonen dat circa 60% van de mensen met leesproblemen zijn geholpen met de kleurenfilters. Uit het onafhankelijke onderzoek blijkt dat veel klachten die mensen met leesproblemen en dyslexie ervaren, verminderen of zelfs verdwijnen.

Uiting V.a: “De Xlens is gebaseerd op het verhogen van de rust en concentratie door een andere filtering van het licht. Xlens verbetert de prestaties van de allereerste dag.”
Xlens verwijst ten aanzien van de uitingen naar de ervaringen van gebruikers die ter zitting aanwezig zullen zijn, alsmede naar de als bijlage 3 bij het beroepschrift overgelegde ‘onafhankelijke interviews’ en de overgelegde onderzoeksrapporten.

Uiting V.b: “ruim 60% van de mensen met dyslexie is geholpen met Xlens”
Op basis van eigen cijfers kan Xlens aantonen dat circa 60% van de mensen met dyslexie is geholpen bij de Xlens kleurenfilters. Xlens verwijst naar bijlage B bij het beroepschrift (‘analyse van cijfers door Xlens, periode januari tot en met augustus 2016). Uit onafhankelijk onderzoek blijkt dat veel van de klachten die mensen met leesproblemen en dyslexie ervaren verminderen of zelfs verdwijnen.

Uiting VI.a: “Xlens kleurenfilters werken direct”
Xlens werkt met franchisenemers. Zij worden opgeleid en getraind door Xlens. Zij mogen alleen de Xlens bril adviseren als tijdens het onderzoek is gebleken dat de klant ervaart of hij of zij baat heeft bij de kleurenfilters. Sinds 2014 zijn meer dan 4.000 onderzoeken verricht, Dit heeft geleid tot ruim 2.500 verkopen. Dit toont aan dat Xlens niet in alle gevallen de Xlens bril adviseert. Xlens hanteert bovendien een niet-goed-geld-terug-garantie om de kopers van een Xlens bril te beschermen tegen een desinvestering.

Uiting VI.b: “De Xlens bril heeft een aantal grote voordelen ten opzichte van andere methoden om dyslexie te behandelen. Het resultaat van de Xlens is namelijk direct merkbaar en meetbaar.”
Er zijn in Nederland veel grote commerciële instanties die dyslexiebehandelingen aanbieden die niet wetenschappelijk bewezen zijn. Bij die behandelingen is sprake van 54% voortijdige uitval gedurende de begeleiding omdat men geen vooruitgang bemerkt en de effectiviteit van de behandeling niet meetbaar is. Daarnaast zijn er veel hulpmiddelen die evenmin wetenschappelijk bewezen zijn. Van deze behandelaars en hulpmiddelen zijn geen uitgebreide onderzoeken bekend naar de effectiviteit of welke klachten zij kunnen verminderen of verhelpen. Vergeleken met huidige behandelingen en hulpmiddelen toont onafhankelijk onderzoek aan dat bij gebruikers van de Xlens bril klachten verminderen of verdwijnen. Xlens is de enige organisatie die een niet-goed-geld-terug-garantie hanteert om gebruikers te beschermen tegen een desinvestering. Consumenten die een Xlens bril aanschaffen mogen die binnen vier maanden zonder opgave van reden retourneren. Resultaat is tijdens een onderzoek meet- en merkbaar (meetbaar door middel van leestesten, merkbaar door middel van onder meer veranderende intonatie en houding). Wanneer geen resultaat meet- of merkbaar is, wordt de Xlens bril niet geadviseerd en verkocht.

Uiting VIII: “De huidige aangepaste advertenties zijn voorgelegd en goedgekeurd door de RCC.”
Xlens heeft naar aanleiding van de eerste beslissing van de Commissie aan de afdeling Compliance gevaagd of de aangepaste uiting voldoet aan de beslissing. Hierop is meegedeeld dat naar aanleiding van de aangebrachte wijzigingen Xlens als compliant werd aangemerkt. Dit is voor Xlens een bevestiging dat de uitingen voldoen aan de uitspraak van de Commissie.

Het antwoord in appel

Dit wordt als volgt weergegeven.
De claims van Xlens gaan alle uit van het idee dat dyslexie kan worden gecorrigeerd met een gekleurd glas voor de ogen. Geïntimeerde verwijst naar citaten van vijf hoogleraren met dyslexie in hun leeropdracht. Uit deze citaten blijkt dat bij dyslexie sprake is van een hersenaandoening die niet is te corrigeren van buitenaf.  Geïntimeerde verwijst verder naar “stapels” wetenschappelijke studies en rapporten, waaraan jaren door gerenommeerde dyslexie-experts in het veld, in binnen- en buitenland, is gewerkt en waaruit eenduidig blijkt dat gekleurde glazen niet helpen bij dyslexie. Er zijn, zo blijkt uit een zoektocht in PubMed, de afgelopen tien jaar slechts drie artikelen verschenen over gekleurde glazen in relatie tot dyslexie (leesproblemen). Ze hebben alle drie dezelfde conclusie: gekleurd glas doet niets.

Xlens komt niet met enige wetenschappelijke onderbouwing van de claims. Het onderzoek door Tevreden.nl is niet meer dan een peiling onder een selecte groep Xlens-gebruikers en heeft niets te maken met goed wetenschappelijk onderzoek. Tevreden.nl werkt in opdracht van Xlens en wordt door haar betaald. De onderzoekster heeft geen dyslexie-kennis en geen ervaring met wetenschappelijk onderzoek. De hele populatie Xlens-gebruikers vanaf januari 2015 tot april 2016 (2.401 personen) is door Tevreden.nl uitgenodigd mee te doen aan het ‘onderzoek’. 333 hebben reviews/antwoorden ingeleverd. Dit betekent dat er extreem veel uitval is. Slechts 11% antwoordt en 89% van de klanten wilde dus niet meedoen aan het onderzoek. Deze grote groep heeft blijkbaar niets aan de bril gehad. Brilgebruikers met negatieve ervaringen zullen geen grote behoefte hebben mee te doen aan een peiling. De cijfers die Xlens in advertenties en op haar website noemt zijn blijkens het voorgaande gebaseerd op een kleine (selecte) groep kopers. Het gebruik van een uiterst selecte steekproef, in plaats van een aselecte, heeft weinig van doen met serieus onderzoek. Bij de werking van bijvoorbeeld medicijnen/behandelingen is bovendien altijd sprake van een zeker placebo-effect, vaak van dezelfde grootte orde, namelijk 10 tot 15 procent van de onderzochte populatie.

Tevreden.nl heeft een lijst met 34 vragen rondgestuurd, vooral om te kijken of de brilgebruikers tevreden zijn over de dienstverlening van het bedrijf. De meeste vragen gaan dus niet over de werking van de bril. Slechts twee deelvragen (vraag 14.1/15.1) gaan (enigszins) over dyslexie/leesproblemen, het onderwerp van de klachten. De meeste subvragen in vraag 14 gaan ook nog eens over geheel andere zaken. De antwoorden zijn een subjectieve inschatting van de persoon (of een van de ouders). Jonge kinderen boeken over het algemeen in korte tijd grote vooruitgang met lezen. Dit heeft niets te maken met een kleurenbril maar met de ontwikkelingsfase waarin ze zitten en het onderwijs dat ze krijgen. Geen van de gewraakte Xlens-claims over dyslexie wordt met het onderzoek onderbouwd. Randomised, dubbelblind, placebo-gecontroleerd onderzoek had meer voor de hand gelegen. De Commissie benoemt dit in haar uitspraak zo: “Juist bij een product dat is bedoeld om ingrijpende problemen en klachten te verhelpen, kan niet met een oncontroleerbare onderbouwing worden volstaan.” Er blijkt (zoals de claims beweren) geen sprake te zijn van “lezen gaat gemakkelijker”, ”betere prestaties bij langer gebruik”, “binnen enkele jaren definitief van klachten af”, “verbetering prestaties vanaf eerste dag”, “direct merkbaar en meetbaar” en dat “diverse onafhankelijke instanties” dit zouden hebben bewezen. Geïntimeerde verwijst verder naar masterscripties van de Universiteit Utrecht waarin de kwaliteit van de vragenlijst die voor het “oogonderzoek” werd gebruikt, is gecontroleerd. Conclusie scriptie 1: “gezien de matige validiteit van de vragenlijst moeten deze resultaten met enig voorbehoud worden geïnterpreteerd.” Conclusie scriptie 2: “De validiteit en betrouwbaarheid van de Xlens-testen kunnen niet volledig worden ondersteund. Ook is er geen uitsluitsel over de bewijskracht voor de behandeling van leesproblemen bij kinderen door middel van een filterbril gevonden.”

Dyslexie is te behandelen. In 2013 heeft het Kwaliteitsinstituut Dyslexie, waarin alle organisaties op dit terrein samenwerken, het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling 2.0 opgesteld. Het protocol is gebaseerd op wetenschappelijke evidentie. Naast vakliteratuur heeft wetenschappelijk onderzoek een rol gespeeld bij het opstellen van dit protocol. Het protocol wordt schoolbreed toegepast, met redelijk goed succes. Niet onvermeld mag blijven dat gekleurde brillen in het protocol “dwaalwegen worden genoemd waarvoor elk wetenschappelijk draagvlak ontbreekt”. De met het beroepschrift van Xlens meegestuurde dyslexieverklaringen laten overigens eenzelfde beeld zien. Kleurenfilters worden daarin namelijk niet als behandelmethode genoemd.

Xlens noemt zijn kleurenbril in media-uitingen een hulpmiddel. Het geaccentueerde lidwoordje hèt ervoor hebben ze inmiddels geschrapt. Het bedrijf stuurt als bijlage bij het verweerschrift een betekenis mee die de Van Dale hieraan geeft, maar verzuimt daarbij de volgende betekenis te vermelden:. “middel dat uitkomst brengt, geneesmiddel”. De gekleurde glazen, in kleuren als rood, groen, blauw en geel, zijn ver verwijderd van deze betekenis. Xlens stelt in de gewraakte claims dat zijn oogonderzoek, dat wordt uitgevoerd in de Xlens-winkels, direct aantoont of een Xlens-bril resultaat zal opleveren, en dat “bij positief advies (van dat winkelonderzoek) 99 procent zekerheid is dat problemen verdwijnen.” Er kan echter geen sprake zijn van kwalificaties als “direct”, “resultaat” en “verdwijnende problemen.”

Met betrekking tot de verwijzing naar de elfjarige waarvan wordt gezegd: “AVI-leesniveau is in een half jaar vooruitgegaan van begin 4 naar eind 5!”, stelt geïntimeerde dat verwijzingen naar individuele brilgebruikers niet kunnen dienen ter onderbouwing van algemeen bedoelde claims. Het zijn anekdotische mededelingen. Xlens gebruikt deze n=1-methode inmiddels ook in paginagrote advertenties. De interviewster werkt in opdracht van Xlens en is niet onafhankelijk. Het gaat hier vaak om de mening van een ‘Xlens-ambassadeur’ die een Xlens-bril ter waarde van € 655 euro gratis heeft gekregen onder de voorwaarde dat het interview in media-uitingen zoals advertenties mag worden gebruikt. Xlens trekt deze nietszeggende en laakbare en onethische aanpak (kinderen met een vaak zeer vervelende aandoening inzetten in advertenties om de omzet te verhogen) nu ook door naar de zitting van het College van Beroep door klanten te laten horen. Geïntimeerde stelt daartegenover vijf andere klanten van Xlens die verklaren dat de bril niet werkt. Geïntimeerde verzoekt het College de Autoriteit Consument&Markt in te schakelen.

De mondelinge behandeling

Xlens doet haar standpunt toelichten mede aan de hand van overgelegde notities.

De aan de zijde van Xlens verschenen personen, die allen klant van Xlens zijn en die sinds een maand, respectievelijk bijna een jaar en sinds twee jaar een bril met kleurenfilters dragen, delen ieder voor zich mee dat zij baat hebben van de kleurenfilters. Indien zij een bril met kleurenfilters dragen, kunnen zij sneller lezen, hebben zij geen last meer van misselijkheid door dansende of bewegende letters en zijn zij verlost van hoofdpijn.

Geïntimeerde voert daarop het woord en handhaaft zijn standpunt. De aan de zijde van geïntimeerde verschenen persoon, die zenuwarts is, ondersteunt het verweer.

Het oordeel van het College

1. In de bestreden uitingen wordt, samengevat en voor zover hier relevant, geclaimd dat de kleurenfilters van Xlens in staat zijn mensen met dyslexie en leesproblemen effectief te helpen waardoor de leesvaardigheid aanzienlijk verbetert en leesproblemen verdwijnen. Het gaat om vergaande en stellige claims. De Xlens bril met kleurenfilters wordt immers aangeprezen als ‘hulpmiddel’ dat ogen en hersenen beter op elkaar afstemt, waardoor het AVI-leesni­veau vooruitgaat, waarbij op basis van een test direct kan worden vastgesteld of de bril resultaat zal hebben waarbij wordt gezegd dat bij een positief advies 99% zekerheid is dat de problemen zullen verdwijnen (uitingen I en II). Doordat de kleurenfilters zouden helpen ogen en hersenen beter op elkaar af te stemmen, gaat lezen direct een stuk makkelijker en gaan de prestaties omhoog naarmate de lenzen langer gebruikt worden (uitingen III, IV, V.a en VI.a). 60% van de mensen zou met de kleurenfilters geholpen zijn, ook bij dyslexie, en binnen enkele jaren van zijn klachten kunnen afkomen (uitingen IV en V.b). Het resultaat bij dyslexie is direct merkbaar en meetbaar (uiting VI.b).

2. Geïntimeerde betwist, zowel bij de Commissie als in beroep, gemotiveerd de werking van de kleurenfilters zoals die in de uitingen wordt geclaimd. Geïntimeerde verwijst daarbij naar wetenschappelijke studies en citaten van vijf hoogleraren met dyslexie in hun leeropdracht waaruit volgens hem eenduidig blijkt dat kleurenfilters niet werken of helpen bij dyslexie nu sprake is van een afwijking die niet is te corrigeren van buitenaf. Dit standpunt wordt ondersteund door de deskundige die ter zitting aan de zijde van geïntimeerde is verschenen. Gelet op deze gemotiveerde betwisting ligt het op de weg van Xlens de werking van het product voldoende aannemelijk te maken, zoals de Commissie ook terecht heeft overwogen.

3. Xlens heeft nog geen direct onderzoek naar de werking van haar kleurenfilters laten doen. In plaats daarvan heeft zij onderzoeksbureau Tevreden.nl opdracht gegeven klanten naar hun ervaringen met een Xlens bril te vragen. Dit onderzoek betreft in feite de verwerking van subjectieve meningen van personen die bij Xlens een bril hebben gekocht op basis van de totale klantpopulatie. De uitkomsten van het onderzoek zijn, zoals geïntimeerde terecht opmerkt, echter gebaseerd op de meningen van een klein deel (volgens geïntimeerde ongeveer 11% – Xlens noemt een responsescore van 22% die het College niet kan plaatsen) van het klantenbestand, namelijk de klanten die bereid waren aan het onderzoek mee te werken. Voor zover deze klanten een positief resultaat melden, is niet controleerbaar of dit is toe te schrijven aan de kleurenfilters. Daarbij dient rekening te worden gehouden met de mogelijkheid van een placebo-effect, dat volgens geïntimeerde doorgaans 10 tot 15 procent van een onderzochte populatie betreft.

4. De gebruikservaringen die inhouden dat dyslexie-klachten zijn verminderd of verdwenen, wegen op grond van het voorgaande niet op tegen de – onvoldoende door Xlens weersproken – stelling van geïntimeerde dat binnen de wetenschap onomstreden is dat kleurenfilters niet in staat zijn dyslexie te corrigeren. Het feit dat de kleurenfilters op basis van de nu aanwezige gegevens niet effectief kunnen worden geacht bij dyslexie, sluit overigens niet uit dat bij andere problemen dan dyslexie gebruikers wel enig baat kunnen hebben van de kleurenfilters. Mogelijk dat de gemelde positieve gebruikservaringen hierop wijzen. Het College kan dit verder niet beoordelen nu het rapport van Tevreden.nl geen inzicht biedt in de vraag bij welke specifieke oorzaak zich een verbetering voordoet en hoe dit valt te verklaren. Het rapport van Tevreden.nl biedt ook verder geen grondslag om de in de uiting genoemde vergaande en stellige claims met betrekking tot het te bereiken resultaat bij dyslexie of bij andere problemen geheel of gedeeltelijk juist te achten. Deze claims vinden evenmin bevestiging in andere gegevensbronnen.

5. Dit geldt ook voor de gegevens van [NAAM] waarop Xlens zich mede beroept. Daargelaten dat deze gegevens slechts één persoon betreffen, geldt dat Dr. [NAAM] heeft meegedeeld dat, kort gezegd, aan zijn gegevens geen conclusies ten gunste van kleurenfilters kunnen worden getrokken. De Commissie heeft de overige door Xlens genoemde bronnen eveneens terecht als onvoldoende onderbouwing voor de claims aangemerkt. Xlens mag op grond van het voorgaande in reclame-uitingen geen mededelingen doen die stellen of suggereren dat haar kleurenfilters dyslexie en andere leesproblemen effectief kunnen corrigeren waardoor deze problemen verminderen of verdwijnen. Mededelingen die een dergelijk effect stellen of suggereren, dan wel anderszins een positief resultaat claimen, dienen misleidend te worden geacht. Dit betreft in de eerste plaats de uitingen sub I.b, III.a, III.b, III.c, IV, V.a, V.b, VI.a en VI.b.

6.  Met betrekking tot uitingen I.a en II overweegt het College dat het woord ‘hulpmiddel’ door de gemiddelde consument in de context van de totale uiting zal worden opgevat als een product waarmee mensen met dyslexie en andere leesproblemen geholpen worden in die zin dat leesproblemen verminderen of verdwijnen. Hierdoor wordt het product ten onrechte aangeprezen als een effectief middel bij dyslexie en leesproblemen, maar ook als medisch hulpmiddel. Een bril die wordt aangeprezen als hulpmiddel ter correctie van beelden die de hersenen zien, dient immers als medisch hulpmiddel te worden aangemerkt. Van een medisch hulpmiddel in de zin van de Wet op de medische hulpmiddelen is echter blijkbaar geen sprake.
Met betrekking tot uiting I.c merkt het College op dat Xlens niet heeft gesteld dat de Commissie ten onrechte ook deze mededeling, die gaat over een kind waarvan het Avi-leesniveau in een half jaar is vooruitgegaan van begin 4 naar eind 5, bij de beoordeling heeft betrokken. Deze uiting betreft een citaat waarbij in de context van de totale uiting, mede gelet op de mededelingen sub I.a, I.b, I.d en I.e, een positief resultaat met betrekking tot de verbetering van het leesniveau van een dyslectisch kind wordt toegeschreven aan de kleurenfilters van Xlens. Dit gestelde effect dient op grond van het voorgaande onvoldoende gefundeerd te worden geacht, waardoor ook uiting I.c misleidend is. Eveneens dient het onvoldoende gefundeerd te worden geacht dat Xlens in staat zou zijn te beoordelen of de “Xlens bril resultaat zal opleveren” (uiting I.d) en dat bij een positief advies “99% zekerheid” bestaat dat de problemen verdwijnen (uiting I.e). Van een te verwachten positief resultaat en het verdwijnen van de problemen kan op grond van het voorgaande in ieder geval bij dyslexie geen sprake zijn, nu Xlens de werking van de kleurenfilters bij dyslexie onvoldoende aannemelijk heeft gemaakt. Om dezelfde reden kan evenmin worden gezegd dat, vergeleken met andere methoden om dyslexie te behandelen, het resultaat van de kleurenfilters “direct merkbaar en meetbaar” is (uiting VI.b). Mogelijk dat dit bij andere leesproblemen dan dyslexie wel in enige mate geldt, maar de uitingen van Xlens verwijzen onmiskenbaar naar dyslexie als belangrijkste oorzaak van leesproblemen waarvoor de kleurenfilters als effectieve remedie worden aangeprezen.

7. Ten aanzien van uiting VIII oordeelt het College dat hetgeen Xlens stelt niet kan afdoen aan het oordeel van de Commissie dat in deze uiting ten onrechte staat dat de reclame-uitingen zijn voorgelegd aan en goedgekeurd door de Reclame Code Commissie. Van dit alles kan immers geen sprake zijn. Ook in zoverre heeft de Commissie terecht geoordeeld dat de uiting misleidend is. Het College onderschrijft op grond van het voorgaande het oordeel van de Commissie. Voor het ‘inschakelen’ van de Autoriteit Consument & Markt, zoals geïntimeerde tot slot nog verzoekt, is in deze procedure geen plaats, reeds omdat het Reglement van de Reclame Code Commissie en het College van Beroep hiervoor geen grondslag biedt.

De beslissing van het College van Beroep 

Het College bevestigt de bestreden beslissing voor zover in beroep aan de orde.

[Hieronder volgt de beslissing waartegen beroep is ingesteld]

De Reclame Code Commissie [3 november 2016]

De bestreden reclame-uitingen

Het betreft:

I. Een advertentie in De Nieuwsbode van 6 juli 2016 met de kop: “Hulpmiddel bij dyslexie en leesproblemen.”

Daaronder in kleiner lettertype:
“Ogen en hersenen worden door kleurenfilters beter of elkaar afgestemd.”

In grote letters op de foto van een kind met het betreffende product:

“ “Haar AVI-leesniveau is in een half jaar vooruitgegaan van begin 4 naar eind 5!” ”.

Naast deze foto staat onder meer:
“           > Xlens oogonderzoek toont direct aan of de Xlens bril resultaat zal opleveren

            > Bij positief Xlens advies: 99% zekerheid dat de problemen verdwijnen

            ….”

II. De webpagina van adverteerder: www.xlens.com/uw-xlens/ waarop onder meer de volgende tekst staat: “Xlens is hét hulpmiddel voor mensen die last hebben van visuele dyslexie of leesproblemen.”

III. De webpagina van adverteerder: www.xlens.com/dyslextie-wat-is-dat/ waarop onder meer de volgende tekst staat: “De kleurenfilters van Xlens helpen om de ogen en hersenen beter op elkaar af te stemmen. Het resultaat is dat lezen direct een stuk makkelijker gaat. Naarmate de Xlens bril langer gebruikt wordt, gaan de prestaties omhoog. Dit kan de oplossing zijn voor zowel kinderen als volwassenen met dyslexie.”

IV. De webpagina van adverteerder: www.xlens.com/portfolio-item/hoe- het-werkt/ waarop onder meer de volgende tekst staat: “Lezen gaat steeds gemakkelijker. Naarmate de Xlens langer gebruikt wordt, worden de prestaties steeds beter. Uit onderzoek is gebleken dat ongeveer 60% van de mensen met leesproblemen zijn geholpen met deze kleurenfilters. Dit geldt ook voor mensen met dyslexie. U kunt zelfs binnen enkele jaren definitief van uw klachten af komen.”

V. De webpagina van adverteerder: www.xlens.com/dyslexie-en-leesproblemen/ waarop onder meer de volgende tekst staat: “De Xlens is gebaseerd op het verhogen van de rust en concentratie door een andere filtering van het licht. Xlens verbetert de prestaties  van de allereerste dag.” En “ruim 60% van mensen met dyslexie is geholpen met Xlens”.

VI. De webpagina www.xlens.com waarop onder meer de volgende tekst staat: “Xlens kleurenfilters werken direct” en “De Xlensbril heeft een aantal grote voordelen ten opzichte van andere methoden om dyslexie te behandelen. Het resultaat van Xlens is namelijk direct merkbaar en meetbaar”.

VII. De webpagina van adverteerder: www.xlens.com/onderzoeken/ waarop onder meer de volgende tekst staat: “De werking van de Xlens kleurenfilters is aangetoond door diverse onafhankelijke instanties”.

VIII. De webpagina van adverteerder: www.xlens.com/kwakzalverij/ waarop onder meer de volgende tekst staat: “De huidige aangepaste advertenties zijn voorgelegd en goedgekeurd door de RCC”.

De klacht

De klacht kan als volgt worden samengevat.

De gewraakte uitingen (1 tot en met 7) bevatten volgens klager misleidende claims. Ten onrechte wordt namelijk de suggestie gewekt dat de aangeprezen kleurenfilters helpen bij dyslexie en leesproblemen terwijl er geen serieus onderzoek is dat deze beweringen onderbouwt. Bovendien hebben officiële instanties in binnen- en buitenland de afgelopen jaren op basis van wetenschappelijke literatuuranalyses geconstateerd dat kleurenfilters niet werken en het gebruik ervan afgeraden omdat wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt. Dyslexie is geen oogafwijking of visuele stoornis maar een hersenafwijking. Daarop wijzen ook de Hersenstichting en het landelijke Steunpunt Dyslexie op hun website. En over de opvatting dat daarom een behandeling met een bril niet voor de hand ligt, is in de wetenschap brede consensus. Het Steunpunt Dyslexie raadt het gebruik van brillen als behandelingsmethode af. Klager verwijst daarvoor naar www.steunpuntdyslexie.nl/dyslexie-behandelen/onderzoek-enbehandeling-niet-vergoed/behandeling/. Ook het Kwaliteitsinstituut raadt in het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling 2.0 (2013) brillen af omdat de onderbouwing ontbreekt. (www.kwaliteitsinstituutdylexie.nl/media/pdfs-docs-etc/protocoldylecieenbehandeling 2.pdf)

Ook in het buitenland is er wetenschappelijke consensus dat kleurenfilters niet werken bij dyslexie omdat het geen visuele kwestie betreft maar het probleem zich afspeelt in de hersenen. Klager verwijst daarbij naar Engelse en Amerikaanse wetenschappelijke verklaringen. Deze internationale consensus staat in schril contrast met de volgens klager curieuze bewijsvoering van adverteerder op haar website, die anekdotisch van aard is, geen wetenschappelijke betekenis heeft en niet onafhankelijk is. Adverteerder claimt desondanks in uitingen dat de werking “wetenschappelijk is aangetoond”. Adverteerder verwijst op haar website onder meer naar het rapport “De validiteit van de Xlens-vragenlijst en de Effectiviteit van de Xlens-filters bij Langdurig Gebruik” uit 2013 door masterstudenten van de Universiteit Utrecht. Dit onderzoek betrof de kwaliteit van de vragenlijst die medewerkers van Xlens gebruiken waarvan de eindconclusie luidde dat gezien de matige validiteit van de vragenlijst de resultaten met enig voorbehoud geïnterpreteerd moeten worden. Daarnaast verwijst Xlens naar de website van de Britse Bradford University die volgens adverteerder zou hebben bewezen dat leesklachten bij dyslexie geheel of gedeeltelijk kunnen worden weggenomen met de filters. Na lezing concludeert klager echter dat slechts bij sommige patiënten dyslexie een beetje dragelijker wordt gemaakt door de kleurenfilters. Als derde bewijs verwijst Xlens naar een wetenschappelijke studie waaruit zou blijken dat kleurenfilters klachten rondom migraine verminderen maar niet duidelijk is hoe dit van invloed kan zijn voor de onderbouwing van de claim dat de bril helpt bij dyslexie. Ten vierde verwijst Xlens naar onderzoek van een neuropsycholoog die echter desgevraagd mededeelt dat geen sprake is geweest van een onderzoek en aan Xlens al meermaals heeft gevraagd deze verwijzing van de website te verwijderen. ‘Bewijs’ vijf, zes, zeven en acht betreffen evenmin een onderzoek. Het negende ‘bewijs’, betreft een onderzoek naar de leessnelheid bij personen zonder dyslexie. Verwijzing nummer tien betreft een publicatie van Britse onderzoekers uit 2005 over gele filters die hersenactiviteit zouden verhogen maar het woord dyslexie valt niet in de samenvatting en een onderbouwing dat mogelijk verhoogde hersenactiviteit zou helpen bij dyslexie ontbreekt. De volgende verwijzing naar een Brits onderzoek betreft geen onderzoek maar een soort essay waarin overigens niet wordt beschreven dat kleurenfilters leesproblemen zouden verhelpen. De laatste verwijzing naar een onderzoek van een Britse optometrist betreft evenmin een serieus onderzoek waarvan bovendien de resultaten niet zijn gepubliceerd en dat niet voorkomt in PubMed, het literatuurbestand van medische publicaties.

Samenvattend concludeert klager dat de bewijsvoering die Xlens aanvoert op geen enkele manier de claims onderbouwt die zij hanteert in de advertenties en op de website.

Daarnaast vindt klager het ergerlijk dat adverteerder op haar website beweert dat de Commissie de advertenties, zoals die verschijnen in kranten, zou hebben goedgekeurd. Tenslotte verzoekt klager de Commissie om de benodigde stappen te ondernemen richting de Autoriteit Consument & Markt.

Het verweer

Namens adverteerder is onder meer het volgende meegedeeld. 

Naar aanleiding van de vorige uitspraak van de Commissie (2016/00311) heeft Xlens getracht de aanpassingen aan haar uitingen zo goed mogelijk door te voeren en is zij inmiddels met de Universiteit Amsterdam de eerste stappen aan het zetten voor een degelijk wetenschappelijk onderzoek dat in elk geval voldoet aan de juiste richtlijnen.

Adverteerder is van mening dat klager onvoldoende heeft kunnen aantonen dat de kleurenfilters niet werken. Binnen de dyslexie is geen enkele methode of hulpmiddel wetenschappelijk bewezen of de werking ervan wetenschappelijk aangetoond. Er zijn meerdere meningen over het ontstaan van dyslexie en wat al dan niet een effectief hulpmiddel kan zijn. Iedereen is vrij die mening te communiceren. Er is geen wetenschappelijk onderzoek te vinden dat de aanname van klager bevestigt en dat duidelijk een aantoonbare wetenschappelijke definitie geeft van dyslexie en de effectiviteit van kleurenfilters uitsluit. Adverteerder is van mening dat zij een product heeft dat wel degelijk effect heeft op lees gerelateerde klachten. Dat het product door diverse instanties afgeraden wordt, wil niet zeggen dat het niet werkt. Dat bewijzen inmiddels diverse gebruikers.

De mondelinge behandeling

Partijen hebben hun standpunten, mede aan de hand van pleitnotities, gehandhaafd en nader toegelicht.
Klager stelt – kort samengevat – dat adverteerder in zijn verweerschrift niet is ingegaan op de klacht en geen van de daarin gewraakte claims heeft kunnen bewijzen. Evenmin is adverteerder ingegaan op de door klager tegen het licht gehouden bewijsvoering die Xlens op de website aanvoert ter onderbouwing van de claims.
Adverteerder wenst te benadrukken dat zij ondanks het feit dat zij iedere maand zo’n 6 miljoen lezers/consumenten bereiken maar twee klachten heeft ontvangen, en wel van de twee bij de zitting aanwezige klagers die de stichtíng tegen de kwakzalverij vertegenwoordigen. Xlens heeft sinds 2014 meer dan 2.200 mensen geholpen. De meesten hebben na 3 à 4 maanden hun Xlens bril gehouden. Daarnaast zijn er uiteraard ook mensen die te weinig baat hebben ervaren, zij hebben de aanschafprijs van de filters teruggekregen. Xlens hanteert niet voor niets niet-goed-geld-terug-garantie om ook de gebruikers te beschermen tegen een desinvestering. Gebruikers betalen de bril echt alleen als het ook iets voor hun oplevert. Verder is er vooralsnog geen enkel onomstotelijk wetenschappelijk bewijs hoe dyslexie ontstaat en of het een neurologische of visuele oorzaak heeft. Zolang niet eenduidíg is bewezen wat dyslexie is en hoe het te behandelen is, mag men hier ieder zijn eigen visie geven – aldus adverteerder. Er is een veelvoud aan hulpmiddelen voor mensen met leesproblemen en dyslexie. Geen enkele hiervan is wetenschappelijk bewezen.

Het oordeel van de Commissie

1. De Commissie begrijpt dat klager de uitingen I tot en met VII misleidend acht omdat daarin ten onrechte de suggestie wordt gewekt dat het product van adverteerder positieve invloed heeft op dyslexie of leesproblemen, in die zin dat de daarmee verband houdende klachten verdwijnen of verminderen.

2. De Commissie begrijpt dat het product, de Xlens, een bril betreft waarin bepaalde kleurenfilters zijn geplaatst. In de gewraakte uitingen wordt de Xlens-bril aangeprezen door te wijzen op de goede resultaten die daarmee worden behaald bij mensen met dyslexie of leesproblemen. Bij een gemotiveerde klacht, zoals onderhavige, waarin de door adverteerder in de uitingen gevoerde claims en onderbouwing ervan ter discussie worden gesteld, is het aan de adverteerder om voldoende aannemelijk te maken dat de reclame-uitingen in overeenstemming zijn met de Nederlandse Reclame Code. De Commissie zal per uiting beoordelen of hiervan sprake is.

3. De Commissie constateert dat in de uitingen zonder voorbehoud het volgende over het product wordt gesteld:
In uiting I: de Xlens is “hulpmiddel bij dyslexie en leesproblemen”, “ogen en hersenen worden door kleurenfilters beter of elkaar afgestemd”, “AVI-leesniveau is in een half jaar vooruitgegaan van begin 4 naar eind 5!” en “Xlens oogonderzoek toont direct aan of de Xlens bril resultaat zal opleveren, bij positief Xlens advies: 99% zekerheid dat de problemen verdwijnen”.
In uiting II: de Xlens is “hét hulpmiddel voor mensen die last hebben van visuele dyslexie of leesproblemen”.
In uiting III: wordt gesteld dat “de kleurenfilters van Xlens helpen om de ogen en hersenen beter op elkaar af te stemmen”, “lezen direct een stuk makkelijker gaat” en dat naarmate de Xlens bril langer gebruikt wordt de prestaties omhoog gaan.
In uiting IV: staat dat uit onderzoek is gebleken dat ongeveer 60% van de mensen met leesproblemen zijn geholpen met deze kleurenfilters en dat dit ook geldt voor mensen met dyslexie en men zelfs binnen enkele jaren definitief van zijn klachten af kan komen. In uiting V: wordt gesteld dat de Xlens bril de prestaties vanaf de allereerste dag verbetert en “ruim 60% van mensen met dyslexie is geholpen met Xlens”.
In uiting VI staat: “Xlens kleurenfilters werken direct” en “De Xlensbril heeft een aantal grote voordelen ten opzichte van andere methoden om dyslexie te behandelen. Het resultaat van Xlens is namelijk direct merkbaar en meetbaar”.
In uiting VII wordt gesteld dat de werking van de Xlens kleurenfilters is aangetoond door diverse onafhankelijke instanties.
Ter onderbouwing van de inhoud van voornoemde uitingen heeft Xlens op haar website gewezen op, door klager betwiste, onderzoeken en wijst zij verder op de eigen ervaringen van de inmiddels 2.200 gebruikers van het product. Nu klager de diverse onderzoeken waarnaar door adverteerder op de website wordt verwezen, gemotiveerd heeft bestreden, had het op de weg van adverteerder gelegen om aan de hand van onderzoeken haar claims nader te onderbouwen, bijvoorbeeld met resultaten van een onafhankelijk onderzoek, met name nu zij in de uiting stelt dat bij positief Xlens advies sprake is van “99% zekerheid dat de problemen verdwijnen”, “uit onderzoek is gebleken dat ongeveer 60% van de mensen met leesproblemen zijn geholpen” met de Xlens en “de werking van de Xlens kleurenfilters is aangetoond door diverse onafhankelijke instanties”. De eigen resultaten van adverteerder, waaruit de Commissie bovendien begrijpt dat de behandeling niet in alle gevallen effectief is, rechtvaardigen niet de genoemde, zonder voorbehoud weergegeven, mededelingen in de uitingen over de beweerdelijk succesvolle resultaten van het product. Deze resultaten zijn niet controleerbaar. Juist bij een product dat is bedoeld om ingrijpende problemen en klachten te verhelpen, kan niet met een dergelijke oncontroleerbare onderbouwing worden volstaan. In zoverre gaan de reclame-uitingen I tot en met VII gepaard met onjuiste informatie ten aanzien van de van het gebruik van het product te verwachten resultaten als bedoeld in artikel 8.2 aanhef en onder b van de Nederlandse Reclame Code (NRC). Nu de gemiddelde consument er bovendien toe kan worden gebracht een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen, is de uiting misleidend en daardoor oneerlijk in de zin van artikel 7 NRC.

4. Voorts oordeelt de Commissie dat adverteerder in strijd heeft gehandeld met Bijlage 1, punt 4 van de NRC door ten onrechte op haar website (uiting VIII) te vermelden dat de Commissie de advertenties zoals die verschijnen in kranten heeft goedgekeurd. De Commissie ziet vooralsnog geen aanleiding om in te gaan op het verzoek van klager om de beslissing onder de aandacht te brengen van de Autoriteit Consument en Markt.

5. Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist.

De beslissing van de Reclame Code Commissie

De Commissie acht reclame-uitingen I tot en met VIII in strijd met artikel 7 NRC. Zij beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.