De bestreden uiting
Het betreft een uiting op www.rijksoverheid.nl voor zover daarop de in het oordeel te omschrijven mededelingen staan over de vaccinatie van kinderen in de leeftijd van 5 tot en met 11 jaar.
Samenvatting van de klacht
De uiting is in strijd met de artikelen 6, 9 en 18 van de Code Publieksreclame voor Geneesmiddelen (CPG) doordat deze niet is gebaseerd op relevant onderzoek, in tegenspraak is met de zogenaamde SmPC-tekst en op suggestieve wijze de veiligheid van het Pfizer vaccin voorstelt. De uiting is, in combinatie met de website van Pfizer, een systematische indirecte aanprijzing van het Pfizer vaccin via een georganiseerd mechanisme.
Het oordeel van de voorzitter
De klacht is gericht tegen een uiting met de titel “Informatie over de prik tegen corona.” In de uiting, die op zichzelf moet worden beoordeeld dus los van andere uitingen, wordt toegelicht waarvoor de ‘prik’ tegen corona dient, respectievelijk wat de prik doet, wat de bijwerkingen daarvan zijn, dat de prik veilig is en waar men meer informatie over de prik kan vinden. Als geheel genomen is de uiting naar het oordeel van de voorzitter informatief van aard. Dat in de uiting wordt meegedeeld dat de prik met het vaccin van Pfizer veilig is, goed beschermt tegen ziekte door corona en dat ernstige bijwerkingen vrijwel niet voorkomen, past binnen het informatieve karakter van de uiting. Het is immers onmiskenbaar de bedoeling van de uiting om de lezer in staat te stellen die voordelen af te wegen tegen de uitvoerig en specifiek genoemde bijwerkingen van het vaccin met het oog op een geïnformeerde keuze ten aanzien van het vaccineren. Nu aldus geen sprake is van reclame in de zin van artikel 1 NRC, kan de klacht niet slagen. Overigens zou een andersluidend oordeel over de aard van de uiting klager niet hebben gebaat, nu de CPG, waarop de klacht specifiek is gebaseerd, door zijn inhoud en strekking niet (ook niet analoog) van toepassing is op uitingen die op een rijksvaccinatieprogramma zien (vgl. de beslissing van 22 december 2021 in dossier 2021/00326). Op grond van het voorgaande beslist de voorzitter als volgt.
De beslissing van de voorzitter
Gelet op het bovenstaande verklaart de voorzitter klager niet ontvankelijk in zijn klacht.
De bestreden uiting
Het betreft een uiting op https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-vaccinatie/documenten/publicaties/2022/01/17/visual-rivm-over-coronavaccinatie-kinderen-5-
tot-en-met-11-jaar.
Rechts bovenaan de uiting staat:
“Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport”. Vervolgens staat onder de aanhef “Informatie over de prik tegen corona” onder meer:
“Waarom een prik tegen corona?
(…)
Kinderen kunnen ook ziek worden door het coronavirus, ze worden meestal wel minder ziek dan volwassenen.”
en
“Bijwerkingen
(…)
Heb je veel last, dan kan je vader, moeder of verzorger de huisarts bellen.”
en
“Prik tegen corona is veilig
De prik met het vaccin van Pfizer is getest op kinderen van 5 jaar en ouder. Het beschermt
goed tegen ziekte door corona. Ernstige bijwerkingen komen bijna niet voor.”
en
“Informatie over de prik tegen corona
Kijk op www.coronavaccinatie.nl/bijsluiters voor informatie over de verschillende vaccins”.
De klacht
De klacht wordt als volgt samengevat.
De bestreden uiting houdt een aanprijzing in van het BioTech/Pfizer-vaccin “Comirnaty”.
Deze aanprijzing is in strijd met de artikelen 6, 9 en 18 van de Code Publieksreclame voor Geneesmiddelen (CPG). Klager voert hiertoe, voor wat betreft de verschillende artikelen, het volgende aan.
a.
Artikel 6 CPG
Op pagina 15 van (de Nederlandse versie van) de Samenvatting van de productkenmerken (hierna: “SmPC”) staat dat de fabrikant is vrijgesteld om resultaten van onderzoek bij kinderen in te dienen, “om zodoende toch als geneesmiddel geregistreerd te kunnen worden”, aldus klager. Met andere woorden: er is geen onderzoek gedaan bij 5 t/m 11-jarigen, zodat over de veiligheid/gezondheidsrisico’s bij deze leeftijdsgroep niets bekend is, zo stelt klager. Op praktijkervaring met het inenten van kinderen met het Pfizer-vaccin kan men zich ook niet beroepen, omdat kindervaccinatie pas sinds 18 januari 2022 mogelijk is.
Ondanks het bovenstaande wordt in de uiting beweerd dat het Pfizer-vaccin getest is op kinderen en dat ernstige bijwerkingen bijna niet voorkomen. Voor deze beweringen ontbreekt echter elke basis; op pagina 6 van de SmPC, §4.8 “Bijwerkingen”, staat dat de veiligheid van Comirnaty alleen geëvalueerd is bij personen van 12 jaar en ouder.
b.
Artikel 18 CPG.
Gezien het gestelde hierboven onder a is de aanprijzing als “veilig” in de kop “Prik tegen corona is veilig” in tegenspraak met pagina 15 van de SmPC-tekst en daardoor misleidend.
Bovendien wordt het woord “veilig” in de context geplaatst van effectiviteit, hetgeen hier misplaatst is.
c.
Artikel 9 CPG.
Door de suggestieve wijze waarop in de tekst onder het kopje “Prik tegen corona is veilig” de veiligheid van kindervaccinatie wordt voorgesteld, kunnen ouders zich geen objectief beeld vormen over de gezondheidsrisico’s waaraan ze hun kinderen blootstellen. Hierdoor worden ouders
misleid.
Bij het bovenstaande komt dat de afzender van de poster (het Ministerie van VWS) bij het merendeel van de bevolking vertrouwen geniet en gezag heeft, waardoor de misleidende boodschap extra gewicht heeft.
Klagers bezwaar tegen de beslissing van het secretariaat van SRC (e-mail van 23 maart 2022)
Klagers bezwaar tegen de beslissing van het secretariaat van SRC, dat er geen sprake is van reclame, wordt als volgt samengevat.
Er is wel degelijk sprake van reclame in de zin van artikel 1 Nederlandse Reclame Code (NRC). Het gaat namelijk om een systematische, indirecte aanprijzing bij ouders van kinderen (5-12 jaar) voor het corona-vaccin “Comirnaty”, waarbij de fabrikant, Pfizer, niet zelf maar met behulp van een derde (het Ministerie van VWS), via een georganiseerd “mechanisme” reclame maakt. Klager licht dit als volgt nader toe.
Ter illustratie van voornoemd mechanisme verwijst klager naar een aantal door hem overgelegde screenshots en licht deze -samengevat- als volgt toe.
Om bij de bestreden uiting te komen, moeten ouders bijvoorbeeld de volgende digitale stappen zetten:
Stap 1.
Op de homepage van Pfizer (www.pfizer.nl) kan onder het kopje “vragen over het vaccinatie-programma en/of coronavaccins?” een link naar de bijsluiter van het BioTech/Pfizer-vaccin worden aangeklikt. Dan verschijnt een pagina met een link naar de bijsluiter van “Comirnaty ® – Kinderen van 5 tot en met 11 jaar”.
Stap 2 en 3.
Bij klikken op laatstgenoemde link verschijnt een mededeling dat de gewenste pagina niet
bestaat, aldus klager. Na klikken op een andere link, namelijk “Voor al je vragen ga je naar de overheid” verschijnt een pop-up met de mededeling:
“Externe website
Door op oké te klikken, verlaat je de website van Pfizer. De links naar websites buiten pfizer.nl worden je als service aangeboden. Dat gezegd, wij hebben geen invloed op de inhoud van de gelinkte site en wij zijn er niet voor verantwoordelijk”.
Stap 4.
Na “Ok” verschijnt een pagina van het Ministerie VWS met verdere verwijzingen. Via de “zoekfunctie” en de trefwoorden “informatie vaccinatie corona kinderen” verschijnt een link naar “Hulp bij beslissen over coronavaccinatie kinderen” en onder het kopje “Coronaprik voor kinderen in beeld”:
“Visual met info over de prik tegen corona (RIVM).
Het RIVM ontwikkelde een visual waarin u de belangrijkste info over de prik tegen corona voor kinderen vindt”.
Stap 5.
Na aanklikken van laatstgenoemde mededeling verschijnt de factsheet, die de door klager betwiste aanprijzing bevat, zo stelt hij.
Blijkens de wijze waarop het mechanisme functioneert, oefent Pfizer feitelijke invloed uit op de uitingen van het Ministerie van VWS en in het bijzonder op de claim dat het Pfizer-vaccin “veilig” is bij kinderen. Erger nog -aldus klager- is dat dit mechanisme ervoor zorgt dat het Ministerie van VWS met deze aanprijzing, die niet wordt onderbouwd door de SmPC, de “NRC-CPG” kan ontduiken. De misleidende inhoud van de reclame-uiting staat het nemen van een afgewogen beslissing door ouders, om hun kinderen al-of-niet te laten vaccineren, in de weg. Kinderen lopen daardoor mogelijk vermijdbare gezondheidsrisico’s.
Het oordeel en de beslissing van de voorzitter
De voorzitter heeft als volgt geoordeeld en beslist:
“De klacht is gericht tegen een uiting met de titel “Informatie over de prik tegen corona.” In de uiting, die op zichzelf moet worden beoordeeld dus los van andere uitingen, wordt toegelicht waarvoor de ‘prik’ tegen corona dient, respectievelijk wat de prik doet, wat de bijwerkingen daarvan zijn, dat de prik veilig is en waar men meer informatie over de prik kan vinden. Als geheel genomen is de uiting naar het oordeel van de voorzitter informatief van aard. Dat in de uiting wordt meegedeeld dat de prik met het vaccin van Pfizer veilig is, goed beschermt tegen ziekte door corona en dat ernstige bijwerkingen vrijwel niet voorkomen, past binnen het informatieve karakter van de uiting. Het is immers onmiskenbaar de bedoeling van de uiting om de lezer in staat te stellen die voordelen af te wegen tegen de uitvoerig en specifiek genoemde bijwerkingen van het vaccin met het oog op een geïnformeerde keuze ten aanzien van het vaccineren. Nu aldus geen sprake is van reclame in de zin van artikel 1 NRC, kan de klacht niet slagen. Overigens zou een andersluidend oordeel over de aard van de uiting klager niet hebben gebaat, nu de CPG, waarop de klacht specifiek is gebaseerd, door zijn inhoud en strekking niet (ook niet analoog) van toepassing is op uitingen die op een rijksvaccinatieprogramma zien (vgl. de beslissing van 22 december 2021 in dossier 2021/00326). Op grond van het voorgaande beslist de voorzitter als volgt. (…)
Gelet op het bovenstaande verklaart de voorzitter klager niet ontvankelijk in zijn klacht”.
Samenvatting van klagers bezwaar tegen de voorzittersbeslissing (brief van 26 juni 2022 en
e-mail van 29 juni 2022).
Als het Ministerie van VWS een productclaim uit om het geneesmiddel Comirnaty (van Pfizer) aan te prijzen bij ouders van kinderen van 5-12 jaar, namelijk de claim dat dit middel “veilig” is, is er sprake van publieksreclame, ook al is deze reclame als “objectieve informatie” verpakt. Of een en ander al dan niet gebeurt onder de paraplu van een vaccinatieprogramma, is hierbij irrelevant.
Voornoemde productclaim is onjuist, in die zin dat deze niet in overeenstemming is met hetgeen in de SmPC staat. Daarom is er sprake van misleidende publieksreclame.
Dat de reputatie van de afzender (die geacht wordt betrouwbare, objectieve informatie te verstrekken) extra gewicht geeft aan de betwiste aanprijzing, is een extra reden om de klacht gegrond te verklaren. De misleidende inhoud van de uiting maakt het nemen van een afgewogen beslissing door ouders (of, in de woorden van de voorzitter: “een geïnformeerde keuze”) om hun kinderen al dan niet te laten vaccineren onmogelijk. Kinderen lopen daardoor mogelijk vermijdbare gezondheidsrisico’s, aldus klager.
Samenvatting van het verweer
Het verweer wordt als volgt samengevat.
Sinds het begin van de bestrijding van het coronavirus richt de aanpak van het kabinet zich op twee doelen: het zo goed mogelijk beschermen van mensen met een kwetsbare gezondheid en zorgen dat de zorg niet overbelast raakt. De vaccinatiestrategie is gericht op het voorkomen en verminderen van (ernstige) ziekte en sterfte als gevolg van het coronavirus. De communicatie over vaccinatie moet transparant, betrouwbaar en wetenschappelijk onderbouwd zijn, met als
doel dat mensen een geïnformeerde keuze kunnen maken.
De publiekscampagne voor de vaccinaties is op 14 december 2020 gestart. Verweerder zorgt ervoor dat de communicatie steeds goed aansluit op wat er leeft in de samenleving. Aldus wordt het publiek actief geïnformeerd, worden twijfels over veiligheid en bijwerkingen van vaccins weggenomen en wordt desinformatie bestreden door het aanbieden van wetenschappelijk onderbouwde informatie. Verweerder streeft er naar om het draagvlak voor vaccins
te vergroten en de vaccinatiebereidheid te maximaliseren.
Nadat de Gezondheidsraad op 10 december 2021 adviseerde het BioNTech/Pfizer-
vaccin beschikbaar te stellen aan alle (ouders van) gezonde 5 tot en met 11-jarigen die
dit willen, is verweerder zich (ook) gaan richten op voorlichting ten behoeve van (ouders van) deze doelgroep. De uitnodigingen voor de vaccinatie zijn in de week van 17 januari 2022 verstuurd.
Verweerder kan zich vinden in het oordeel van de voorzitter van de Commissie dat de bestreden
uiting niet kan worden aangemerkt als reclame in de zin van de NRC; er wordt geen product of denkbeeld aangeprezen. De uiting is informatief van aard en is specifiek gericht op de doelgroep van kinderen van 5 tot en met 11 jaar en hun ouders. Deze doelgroep wordt voorgelicht over de vaccinaties tegen het coronavirus. Het kabinet vindt het belangrijk dat ouders voor hun kinderen een goede afweging kunnen maken en wil hen daarbij handvatten en informatie bieden
De bestreden uiting is neutraal van toon, zonder aanprijzend element over de coronavaccinatie. In dit verband wijst verweerder op de beslissing van de Commissie in dossier 2021/00339.
Voor het geval de Commissie ten aanzien van de ontvankelijkheid van de klacht toch tot een
ander oordeel komt, merkt verweerder -kort samengevat- het volgende op over de inhoud van de klacht.
Verweerder deelt het standpunt van de voorzitter dat de CPG in dit geval niet van toepassing is.
Verder is er geen sprake van misleidende informatie of onwaarheden, om de in het verweer genoemde redenen.
Gelet op het bovenstaande verzoekt verweerder de Commissie primair te oordelen dat sprake is van voorlichting over het corona-vaccin en niet van reclame en subsidiair om de klacht af te wijzen.
De mondelinge behandeling
Partijen hebben hun standpunten nader toegelicht. Op die toelichting al, voor zover van belang, worden teruggekomen in het oordeel.
Het oordeel van de Commissie
Klager is van mening (i) dat verweerder door middel van de bestreden uiting reclame maakt voor het vaccin Comirnaty van Pfizer en (ii) dat deze reclame in strijd is met de artikelen 6, 9 en 18 van de CPG. De Commissie oordeelt hierover als volgt.
Ad i.
Zij stelt voorop dat de bestreden uiting een op zichzelf staande uiting is, die moet worden beoordeeld los van de door klager genoemde 5 stappen, waarmee men via www.pfizer.nl bij de bestreden uiting zou komen. De Commissie overweegt hiertoe ten eerste dat de uiting ook rechtstreeks via www.rijksoverheid.nl kan worden gevonden. Verder heeft verweerder ter zitting meegedeeld dat hij geen invloed heeft gehad op het in de klacht bedoelde stappenplan en dat Pfizer evenmin invloed heeft gehad op de inhoud van de bestreden uiting.
Deze bestreden uiting, waar de tekst met het kopje “Prik tegen corona is veilig” onderdeel van is, moet in haar geheel worden beoordeeld. De titel van de uiting luidt: “Informatie over de prik tegen corona”. Deze titel (“Informatie (…)”) laat onverlet dat in dit geval in de eerste plaats beoordeeld moet worden of de uiting een aanprijzing inhoudt als bedoeld in artikel 1 NRC. De Commissie beantwoordt deze vraag in negatieve zin en overweegt daartoe het volgende.
De uiting in haar geheel beschouwd is neutraal van toon, zonder aanprijzend element met betrekking tot de wenselijkheid van vaccinatie in het algemeen of van vaccinatie met het vaccin van Pfizer in het bijzonder. De aanduiding “veilig” in de mededeling “Prik tegen corona is veilig” betekent nog niet dat de bestreden uiting daarmee een aanprijzing als bedoeld in artikel 1 NRC inhoudt. In de context van de gehele uiting betreft het een (korte) aanduiding van informatieve aard, die in de tekst direct eronder nader wordt toegelicht. Op soortgelijke wijze wordt in de uiting informatie gegeven over de onderwerpen “Waarom een prik tegen corona?”, “Wat doet een prik” en “Bijwerkingen”.
Verder doet de mededeling bij verweer dat VWS streeft naar een maximale vaccinatiebereidheid niet af aan het oordeel dat de onderhavige uiting, gelet op de inhoud daarvan, geen reclame-uiting is. Overigens heeft VWS ter zitting desgevraagd meegedeeld dat bedoeld streven betrekking heeft op de doelgroep 18+.
Ad ii.
Nu er geen sprake is van reclame als bedoeld in artikel 1 NRC, acht de Commissie zich niet bevoegd de bestreden uiting inhoudelijk te beoordelen en dient klachtonderdeel ii buiten beschouwing te blijven.
Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie bevestigt de beslissing van de voorzitter en wijst de klacht af.