Het College van Beroep [7 juli 2015]
De grieven
Het College vat de grieven als volgt samen en deelt deze als volgt in.
Grief 1
Het is gissen in het oordeel van de Commissie waarom zij de onderhavige uiting in strijd acht met de goede smaak en het fatsoen. De Commissie baseert haar oordeel slechts op algemene bewoordingen. Eerst overweegt zij dat het PKM is toegestaan om haar website aan te prijzen. Daarna overweegt de Commissie dat zij zich terughoudend opstelt bij de beoordeling over de goede smaak en het fatsoen en komt zij tot het oordeel dat door de onderhavige wijze van adverteren, waaraan het publiek zich volgens haar niet kan onttrekken, de grens van wat naar huidige maatschappelijke opvattingen toelaatbaar is, wordt overschreden. Van belang is dat het merendeel van de klachten is ingediend nadat de bij het grote publiek bekende zanger [naam] hiertoe via Twitter opriep. Deze oproep is overgenomen in diverse (massa)media, waarbij werd verwezen naar de reclame-uiting langs de A4 en de oproep om te klagen bij de Commissie. Hierdoor was de reclamemast ook te zien op de landelijke televisie. De reclamecampagne begon op 14 april 2015 en duurde tot 28 april 2015. Er zijn in die tijd meer dan 11 miljoen mensen langs de 6 reclamemasten gereden met daarop reclame voor webcamsex.nl. Als de uitingen effect op het publiek hadden gehad, zouden er meer klachten zijn geweest. Reeds het feit dat is geklaagd over enkele – en lang niet alle – reclame-uitingen op enkele dagen van de twee weken durende campagne, brengt volgens PKM mee dat de uitingen in overeenstemming zijn met de huidige maatschappelijke opvattingen. Dat het publiek zich niet aan confrontatie kan onttrekken, geldt evenzeer of zelfs nog meer voor abriposters, radio- en televisiereclame, kranten en internet.
Grief 2
De Commissie gaat niet in op de eerdere uitspraken die in het geding zijn gebracht. PKM verwijst hierbij naar de beslissingen in dossier 2007/07.271C (Sapph), respectievelijk 2007/07.0541A en B (Esta), 2008/08.0490 (Passie), 2010/00971 (Sapph), 2009/00301 (Sapph), 2012/00170D (Sapph), 2013/00155 en 2013/00155B (Playboy). In deze zaken betrof het uitingen die op straat ook door kinderen konden worden gezien en is sprake van reclame waarin bloot is te zien met, in sommige gevallen, de combinatie met erotiek. In al deze zaken werden de klachten steeds afgewezen. Met name op grond van de beslissing in de Playboy zaak acht PKM de bestreden beslissing onbegrijpelijk. Het betrof een op de hoek van de straat voor elke argeloze minderjarige zichtbare reclame voor een erotisch blad met een bereikbare link op internet, waarmee ook kinderen ongevraagd konden worden geconfronteerd. Niet duidelijk is dan waarom PKM niet zou mogen adverteren op een reclamemast op een plek waar voornamelijk volwassene passeren. Verder verwijst PKM in dit verband naar de wijze waarop eerder is geoordeeld over commercials voor Second Love (dossiers 2012/00289, 2012/00289A en 2013/00419), respectievelijk willie.nl (dossier 2014/00535). In laatstgenoemd dossier heeft de Commissie de commercial niet ontoelaatbaar geacht, ook niet voor tijdstippen dat (jonge) kinderen naar de radio kunnen luisteren. In dossier 2015/00079 werd een abriposter voor de Kamasutrabeurs, die onmiskenbaar een erotische lading had, toelaatbaar geacht ook voor zover de uiting door kinderen kon worden gezien. Deze beslissing is in lijn met de beslissing in dossier 2014/00183 (Kamasutrabeurs). PKM noemt verder nog de beslissingen in dossiers 2014/00182 (Suit Supply) en 2014/00578B (Radio 538). Volgens PKM kunnen uit deze beslissingen de volgende conclusies worden getrokken, waarbij de namen naar de hiervoor genoemde dossiers verwijzen:
• reclame-uitingen mogen (erotisch) prikkelend en uitdagend zijn (Esta, Passie, Sapph, Playboy, Second Love, willie.nl, Kamasutrabeurs, Suit Supply en Radio 538),
• dergelijke reclame-uitingen zijn zowel mogelijk op abriposters in woonwijken (Esta, Playboy, Kamasutrabeurs), billboards en reclamemasten (Passie, Sapph) als op de radio (Second Love, willie.nl en Radio 538) en op televisie (Second Love, Radio 538)
• die reclame-uitingen zijn ook mogelijk als kinderen (minderjarigen) er onverhoeds en ongewild mee worden geconfronteerd (Esta, Passie, Sapph, Playboy, Second Love, willie.nl, Kamasutrabeurs, Suit Supply en Radio 538),
• het voorgaande geldt eveneens voor erotische producten en diensten die niet voor minderjarigen zijn bedoeld (Passie, Sapph, Playboy, Second Love, willie.nl en Kamasutrabeurs).
Gelet op het voorgaande kan de reclame-uiting van PKM voor webcamsex.nl op een reclamebord langs de snelweg evenmin in strijd worden geacht met artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code (NRC). Het zou duiden op willekeur en het is in strijd met de rechtszekerheid indien het College de aanbeveling van de Commissie zou bevestigen. Mocht het College dit toch doen, dan verzoekt PKM om uitdrukkelijk, gemotiveerd en zo gedetailleerd mogelijk te vermelden waarom de reclame-uiting de grenzen van het toelaatbare heeft overschreden.
De mondelinge behandeling
PKM doet haar standpunt nader toelichten bij monde van mr. [naam] voornoemd mede aan de hand van overgelegde notities.
Het oordeel van het College
1. In deze zaak wordt het toetsingskader gevormd door artikel 2 NRC voor zover het betreft de eis dat reclame in overeenstemming dient te zijn met de goede smaak en het fatsoen. Bij de beantwoording van de vraag of een uiting in overeenstemming is met de goede smaak en het fatsoen en, zo nee, of deze constatering en een eventuele aanbeveling noodzakelijk is of zijn in verband met de bescherming van de gezondheid of de goede zeden en de bescherming van de rechten van anderen, dient acht te worden geslagen op alle omstandigheden van het geval, waarbij in het algemeen in aanmerking worden genomen de inhoud en vorm van de uiting, de compositie van de uiting als geheel, de context waarin de uiting wordt getoond, de wijze van openbaarmaking (eventueel: het medium, de periode en de plaats waar de uiting wordt getoond), de effecten van de uiting op het publiek, en de gevolgen van een dergelijke constatering voor de adverteerder. Het College neemt daarbij in aanmerking dat bij louter commerciële uitingen een ruimere marge bestaat om een uiting zonder schending van de vrijheid van meningsuiting van de adverteerder niet in overeenstemming te achten met de goede smaak en het fatsoen dan bij politieke uitingen of uitingen die bijdragen aan een debat van publiek belang (vgl. EHRM 13 juli 2012, par. 61-62, NJ 2014, 39).
2. De onderhavige klacht is gericht tegen een billboard langs de snelweg A4. Op het billboard staat: “webcamsex.nl” en “Cam nu met [naam]”. Naast deze tekst is de foto van een vrouw te zien die met haar linkerhand haar slip naar beneden trekt. Dit laatste is, gezien de context van de uiting, seksueel bedoeld. De vrouw is verder naakt en houdt haar rechterhand achter haar hoofd. De houding van de vrouw is, zoals de Commissie terecht heeft geoordeeld, seksueel uitdagend. Haar borsten worden gedeeltelijk door de tekst bedekt. De uiting betreft specifiek de aanprijzing van de erotische dienst webcamsex.nl. Deze dienst bestaat kennelijk daaruit dat men ‘webcamsex’ kan hebben met de afgebeelde vrouw, die, naar niet in geschil is, als pornoactrice bekend is onder de naam ‘[naam]’.
3. Omtrent de te verwachten effecten op het publiek overweegt het College als volgt. Passanten zal de uiting niet ontgaan. Het betreft een zeer groot formaat billboard langs de snelweg. De uiting zal door de foto van de schaars geklede vrouw in een seksueel uitdagende pose en de combinatie met het woord ‘webcamsex.nl’ actief de aandacht trekken van passanten. De uiting is naar het oordeel van het College qua tekst en beeldspraak kernachtig en passanten zijn in de korte tijd dat zij langs de uiting rijden zeer wel in staat te begrijpen wat de boodschap daarvan is, zelfs indien zij het bord met hoge snelheid passeren. De enkele vermelding webcamsex.nl en de afbeelding van een vrijwel naakte vrouw die uitdagend poseert zijn voldoende om hen te wijzen op het feit dat specifiek reclame wordt gemaakt voor een erotische dienst, te weten een vorm van seks op commerciële basis. In feite roept de uiting op zeer directe wijze op tot het plegen van seksuele handelingen. Hierbij is van enige terughoudendheid geen sprake. Dit alles gebeurt op een zeer opvallende wijze en op een plaats waar een algemeen publiek de uiting passeert. Het College acht het aannemelijk dat een groot deel van dit publiek door de uiting zal zijn verrast en ook daardoor zal zijn geschokt. Dit is het gevolg van de zeer directe aanprijzing van een erotische dienst waarbij op zeer directe wijze wordt opgeroepen tot het plegen van seksuele handelingen, in combinatie met het feit dat het publiek onverhoeds en onontkoombaar met de uiting langs de snelweg wordt geconfronteerd.
4. Het College acht op grond van het voorgaande de uiting dermate schokkend voor het passerende publiek, ongeacht in welke mate dit publiek uit minderjarigen bestaat, dat de grenzen zijn overschreden van hetgeen in het kader van de goede smaak en het fatsoen maatschappelijk betamelijk is te achten. Dat sprake is van een subjectieve norm en terughoudend bij toetsing aan een dergelijke norm op zijn plaats is, staat aan dit oordeel niet in de weg. Bij dit oordeel doet het aantal klachten verder niet ter zake. Dit biedt immers geen betrouwbare indicatie voor de opinie van het gemiddelde publiek dat met de uiting wordt geconfronteerd. In dit verband merkt het College op dat met betrekking tot de uiting weliswaar een zeer groot aantal klachten is ontvangen, maar niet duidelijk is in hoeverre dit aantal verband houdt met een oproep om klachten over de onderhavige uiting in te dienen, welke oproep landelijk publiciteit heeft gekregen.
5. Het College onderschrijft derhalve het oordeel van de Commissie en acht een aanbeveling noodzakelijk in verband met de bescherming van de gezondheid of de goede zeden en de bescherming van de rechten van anderen. In dit verband is van belang dat een adverteerder geen onvoorwaardelijk of onbeperkt recht heeft op het gebruik van de openbare ruimte (vgl. EHRM 13 juli 2012, NJ 2014, 39, par. 58: “individuals do not have an unconditional or unlimited right to the extended use of public space, especially in relation to facilities intended for advertising or information campaigns”). Deze aanbeveling vormt overigens geen algehele beperking van de vrijheid van PKM op het doen van reclame-uitingen (vgl. EHRM 13 juli 2012, NJ 2014, 39, par. 58). Dit oordeel impliceert slechts dat PKM de bestreden uiting niet meer op de onderhavige wijze dient te openbaren in het straatbeeld waarin deze figureert. Het is aan PKM om voortaan met de nodige terughoudendheid haar dienst aan te prijzen indien zij voor het onderhavige medium blijft kiezen.
6. Anders dan PKM betoogt, wijkt deze beslissing niet af van de lijn van eerdere uitspraken. In de door PKM genoemde beslissingen was hetzij geen sprake van een vergelijkbare directe aanprijzing van een erotische dienst met een oproep tot het plegen van seksuele handelingen, hetzij geen sprake van een vergelijkbaar medium. In verband met het laatste verwijst het College naar de toelichting bij artikel 2 NRC voor zover het gaat om de invloed van het medium. Voor zover het College wel eerder over een vergelijkbare uiting heeft geoordeeld, betreft het dossier 1220/02.0191. In dat dossier betrof het eveneens een groot formaat billboard langs de snelweg waarop op directe wijze en zonder terughoudendheid een erotische dienst werd aangeprezen. Het College heeft in die zaak geoordeeld dat de grenzen van het toelaatbare waren overschreden, en de uiting om die reden, evenals nu, in strijd met artikel 2 NRC geacht.
7. Uit het voorgaande volgt dat de grieven geen doel treffen. Om die reden wordt beslist als volgt.
De beslissing van het College van Beroep
Het College bevestigt de bestreden beslissing van de Commissie voor zover in beroep aan de orde.
[Hieronder volgt de beslissing waartegen beroep is ingesteld]
De Reclame Code Commissie [6 mei 2015]
De bestreden reclame-uiting
Het betreft het aan de westzijde naast de snelweg A4, ter hoogte van knooppunt Burgerveen, geplaatste billboard waarop [naam] is afgebeeld. Zij is alleen gekleed in een slip, die zij aan de achterkant met één hand naar beneden trekt. Haar borsten gaan schuil achter de in grote letters weergegeven tekst: “webcamsex.nl”. Verder staat op de uiting: “Cam nu met [NAAM]”.
De klacht
Klaagster vindt het onjuist dat webcamseks wordt gepromoot op een billboard langs de snelweg, dat ook door kinderen wordt gezien. Kinderen van 6 jaar en ouder kunnen de tekst op het billboard lezen en in een onbewaakt ogenblik de website bezoeken. Nu televisiereclame voor webcamseks pas ’s avonds laat mag worden uitgezonden, kan klaagster niet begrijpen dat een billboard wel zou zijn toegestaan
Het verweer
Het (algemene) verweer wordt als volgt samengevat.
Erotiek, waaronder virtuele, behoort tot het dagelijks leven van veel mensen en is maatschappelijk aanvaard, ook wat betreft reclame-uitingen voor producten en diensten op dat gebied. Recentelijk heeft adverteerder besloten om via enkele billboards op bestaande reclamemasten langs de snelweg reclame te maken voor webcamsex.nl. Daarmee kan specifiek de doelgroep van volwassenen worden bereikt, omdat men om te rijden op een snelweg immers 18 jaar of ouder dient te zijn. Op het billboard is [naam] afgebeeld, (voormalig) erotisch model en pornoactrice, in een enigszins uitdagende pose, maar zonder dat haar borsten, billen of schaamdelen zijn te zien. Het billboard is voor de automobilist op beperktere wijze zichtbaar dan wordt gesuggereerd door de bij de klacht(en) gevoegde foto, die van dichtbij met een drone is gemaakt. Bovendien rijdt men met grote snelheid langs het billboard, zodat het slechts in een flits zichtbaar is.
Met het billboard wordt reclame gemaakt voor het feit dat [naam] sinds kort via de door adverteerder geëxploiteerde website webcamsex.nl te benaderen is. Adverteerder heeft maatregelen getroffen om kinderen niet bloot te stellen aan de inhoud van deze website. Onderaan de openingspagina van webcamsex.nl staat de waarschuwende tekst “Bescherm uw kinderen tegen Adult Content met netnanny / cyberpatrol / cybersitter”. Verder is de website voorzien van het Restricted To Adults (RTA) website label, wordt de bezoeker gewaarschuwd dat de inhoud uitsluitend voor volwassenen bestemd is en moet de bezoeker verklaren 18 jaar of ouder te zijn.
Bij toetsing van de reclame-uiting aan goede smaak en fatsoen beoordeelt de Commissie, aldus adverteerder, of de reclame op zich (zoals zichtbaar op het billboard, langs de openbare weg) naar huidige maatschappelijke opvattingen oorbaar is en of hetgeen waarvoor reclame wordt gemaakt naar huidige maatschappelijke opvattingen oorbaar is. Adverteerder verwijst naar verschillende uitspraken van de Commissie (uit 2007 t/m 2015) waarin klachten over zowel de seksueel getinte wijze van adverteren als de geadverteerde erotische diensten en producten zijn afgewezen, ook voor zover kinderen van die uitingen kennis konden nemen. Gelet op deze uitspraken van de Commissie kan de tamelijk ingetogen reclame-uiting voor webcamsex.nl niet als in strijd met de Nederlandse Reclame Code (NRC) worden beschouwd.
De eerste (aanvankelijk via Twitter) geuite klacht tegen de billboards was afkomstig van [naam], die bij het publiek bekend is als popzanger. Deze klacht heeft niet alleen tot veel klachten van anderen geleid, maar heeft ook veel publiciteit gekregen in de media. Deze media hebben daarbij de reclame-uiting van adverteerder ook overdag getoond of besproken op de radio, en zagen er dus geen bezwaar in dat de uiting zichtbaar en hoorbaar was voor kinderen.
Toegespitst op de klacht van klager voert adverteerder aan dat, nu klager niet heeft vermeld welk artikel van de NRC van toepassing is, hij reeds om die reden niet-ontvankelijk dient te worden verklaard. Voorts verklaart adverteerder (opnieuw) dat al zeker 30 jaar wordt geadverteerd voor erotische producten, ook overdag, en dat de Commissie in de hiervoor aangehaalde uitspraken van oordeel is dat het overdag reclame maken voor producten op het gebied van seksualiteit toelaatbaar is, ook als (jonge) kinderen daarvan kennis kunnen nemen. Voor de onderhavige uiting geldt dat deze tamelijk ingetogen is, nu [naam] schaars gekleed maar niet volledig naakt is afgebeeld in een enigszins uitdagende pose. Bovendien heeft adverteerder maatregelen genomen om kinderen niet bloot te stellen aan de inhoud van de website. Op het gebied van goede smaak en fatsoen (artikel 2 NRC) toetst de Commissie terughoudend; dit zal ook gelden voor de goede zeden (artikel 3 NRC). Ook al is er begrip voor het feit dat er mensen zijn die de bestreden uiting niet waarderen, dit leidt niet tot een ander oordeel.
Een reclamebord langs de (snel)weg leidt een bestuurder per definitie af, maar is in Nederland toegestaan en maatschappelijk aanvaardbaar geacht.
De mondelinge behandeling
Het standpunt van adverteerder is gehandhaafd en nader toegelicht. Daarbij is meegedeeld dat het bestreden billboard (evenals de andere van de campagne deel uitmakende billboards langs snelwegen) op 28 april 2015, na de gebruikelijke periode van 14 dagen, is verwijderd.
Het oordeel van de Commissie
1. De Commissie neemt tot uitgangspunt dat het adverteerder in beginsel toegestaan is de door haar geëxploiteerde website webcamsex.nl aan te prijzen. Daaraan doet niet af dat tegen deze dienst morele of andere bezwaren kunnen bestaan. De Commissie beoordeelt niet de bestaande dienst op zich, maar toetst of de wijze waarop daarvoor reclame wordt gemaakt in overeenstemming is met de bepalingen van de NRC. Daarbij kan (de aard van) de aangeprezen dienst wel een rol spelen.
2. Klager maakt – kort gezegd – bezwaar tegen de reclame voor webcamsex.nl op het billboard langs de snelweg A4 omdat hij deze reclame schokkend, aanstootgevend en gevaarlijk vindt, (vooral) voor kinderen. De Commissie vat deze bezwaren aldus op dat klager het billboard (voornamelijk) in strijd acht met de goede smaak en/of het fatsoen als bedoeld in artikel 2 NRC. Dat klager niet uitdrukkelijk in de klacht een (of meer) artikel(en) heeft genoemd waarop hij zijn klacht baseert, betekent niet dat hij om die reden niet-ontvankelijk dient te worden verklaard. De Commissie acht de strekking van de klacht voldoende duidelijk, en blijkens het verweer heeft adverteerder de klacht ook aldus opgevat.
3. Bij de toetsing van een reclame-uiting aan criteria als de goede smaak en/of het fatsoen stelt de Commissie zich terughoudend op, gelet op het subjectieve karakter van die criteria. De Commissie beoordeelt of de uiting naar de huidige maatschappelijke opvattingen de grenzen van het toelaatbare overschrijdt. Hierbij wordt, zoals vermeld in de (begin 2014 aangescherpte) toelichting bij artikel 2 NRC, mede rekening gehouden met de wijze waarop de uiting is geopenbaard en het effect dat de uiting daardoor op het publiek heeft. Bij een uiting die op zodanige wijze wordt gepubliceerd dat het publiek zich niet aan confrontatie daarmee kan onttrekken, zijn de grenzen van wat toelaatbaar kan worden geacht eerder overschreden dan bij uitingen die op een andere wijze worden gepubliceerd. Met inachtneming van voornoemde terughoudendheid en rekening houdend met het feit dat de onderhavige uiting een naast de snelweg A4 geplaatst reclamebord van zeer groot formaat betreft, overweegt de Commissie als volgt.
4. Naar het oordeel van de Commissie wordt door de wijze van adverteren voor de website webcamsex.nl, een product dat voor volwassenen bedoeld is, de grens van wat naar huidige maatschappelijke opvattingen toelaatbaar is overschreden. Het langs de A4 geplaatste billboard maakt reclame voor webcamsex.nl door middel van een (deels boven het bord uitstekende) afbeelding van een schaars geklede, als pornoactrice bij het publiek bekende [naam] in een seksueel uitdagende houding, gecombineerd met de in zeer grote letters weergegeven tekst “webcamsex.nl” en “Cam nu met [NAAM]”. Aldus kan iedereen, ook minderjarigen, onverhoeds en ongewild worden geconfronteerd met deze in de publieke ruimte geopenbaarde uiting van zeer groot formaat waarin door afbeelding en tekst duidelijk reclame wordt gemaakt voor een erotische dienst, die niet voor minderjarigen bedoeld is. Het verweer dat door plaatsing van het billboard langs de snelweg de doelgroep van 18 jaar en ouder specifiek wordt bereikt, snijdt geen hout. In de op de snelweg rijdende auto’s zitten immers, behalve de volwassen bestuurder, dikwijls ook minderjarige passagiers.
5. Op grond van het voorgaande is de Commissie van oordeel dat de bestreden reclame-uiting in strijd is met het bepaalde in artikel 2 NRC. Nu de Commissie het billboard reeds om deze reden niet toelaatbaar acht, kan in het midden blijven of plaatsing van het billboard langs de snelweg gevaar (voor de verkeersveiligheid) oplevert, voor zover klager al heeft bedoeld hiertegen bezwaar te maken.
6. Gelet op het voorgaande wordt als volgt beslist.
De beslissing van de Reclame Code Commissie
De Commissie acht de reclame-uiting in strijd met artikel 2 NRC. Zij beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.