De bestreden reclame-uitingen

I. Een radiocommercial. De tekst hiervan luidt:

Stem 1: “Dit is een boodschap van Milieudefensie.” Stem 2: “Hier volgt een extra weerbericht met (naam van presentator X, bekend van weerberichten op tv).” Stem 3 (stem van X): “Vandaag wordt het weer 42 graden. Morgen maken stortregens een einde aan de lange droogte. Dit gaat gepaard met de gebruikelijke overstromingen en orkaanwinden.” Vervolgens zegt stem 2: “Wordt dit ons weerbericht van de toekomst? Wél als KLM en Ahold Delhaize zo doorgaan. Tijd om dit soort grote vervuilers nu aan te pakken. Kijk hoe jij mee kan doen op milieudefensie.nl.”

II. Een Youtube-video.

Bij een beeld waarin de logo’s van 29 (bekende) Nederlandse ondernemingen worden getoond, zegt een voice-over: “Het weer wordt mede mogelijk gemaakt door deze 29 bedrijven.” Vervolgens verschijnt groot de tekst “Het weer” in beeld, en daarna X (bekend als presentator van weerberichten op tv). Bij beelden van een wereldbol, de kaart van Nederland, overzichten met wolken, zon en temperaturen, zegt zij: “Goedendag. Op veel plaatsen in de wereld werd het vandaag meer dan 50 graden. En ook in Nederland is het warm. Op veel plaatsen wordt het 40 graden. In het zuidoosten wordt het 43 graden. Maar er komt een eind aan de voorjaarsdroogte die nu vijf maanden duurt. De komende dagen verwachten we stortregens met overstromingen, veel onweer, hagelstenen zo groot als tennisballen en orkaanwinden. Typisch voor deze tijd van het jaar. Blijft u vooral thuis.” Vervolgens zegt de voice-over, terwijl opnieuw de logo’s van 29 bedrijven worden getoond: “Wordt dit ons weerbericht van de toekomst? Wel als grote vervuilende bedrijven zo doorgaan. Het is tijd om deze bedrijven nu aan te pakken. Kijk hoe jij mee kan doen op milieudefensie.nl.”

De klacht

Volgens klager presenteert Milieudefensie een ‘nep-weersverwachting’ met het overduidelijke doel om angst te zaaien en daarmee druk te zetten op bedrijven die in  haar ogen klimaatverandering veroorzaken. Volgens klager is dat “schadelijke onzin” omdat het klimaat een wereldwijd probleem is en dat als deze bedrijven hun activiteiten zouden staken, dit geen zoden aan de dijk zet. De gemeten klimaatopwarming is volgens klager zo’n 0,6 graden Celsius (sinds 1850). De voorspelde opwarming is volgens hem gebaseerd op modellen die variëren van ‘bijna geen’ tot ‘onrealistisch hoge’ opwarming. Volgens klager wordt nergens in het IPCC-rapport gewag gemaakt van de fatale opwarming die ‘alarmisten’ zoals Milieudefensie de wereld insturen. Op pagina 14 van het IPCC-rapport staat volgens klager: “The climate system is a coupled non-lineair chaotic system, and therefore the long-term prediction of future climate states is not possible.” Dit is volstrekt in tegenspraak met wat Milieudefensie claimt om bedrijven tot actie te dwingen, aldus klager.    

Het verweer

Het standpunt van Milieudefensie, zoals weergeven in haar verweer en nader toegelicht ter zitting, wordt als volgt samengevat.

Volgens Milieudefensie zijn de uitingen geen reclame, omdat zij geen aanprijzend element bevatten, maar een feitelijke mededeling over onder meer een denkbeeld, waarbij geen sprake is van uitlokking of beïnvloeding door Milieudefensie. Indien de Commissie oordeelt dat er wel sprake is van reclame, vallen de bestreden uitingen volgens Milieudefensie niet onder de artikelen 7, 8, en 14 van de Nederlandse Reclame Code (NRC), en is er evenmin sprake van een milieuclaim in de zin van artikel 2 van de Milieu Reclame Code (MRC).

Het doel van de uitingen is tweeledig: aan de ene kant creëert Milieudefensie bewustwording voor het probleem van klimaatverandering en aan de andere kant roept zij het publiek op om in actie te komen tegen grote vervuilende bedrijven die geen adequaat klimaatplan hebben. Meer specifiek wordt het publiek aangespoord om de website van Milieudefensie te bezoeken, waar meer informatie te vinden is en een petitie over dit onderwerp getekend kan worden.

Volgens Milieudefensie betreffen de uitingen een onderwerp met een politieke lading en dragen zij bij aan het maatschappelijk debat. De Commissie stelt zich bij dergelijke uitingen terughoudend op, aldus Milieudefensie. Zij verwijst in dit verband naar eerdere uitspraken van de Commissie in de dossiers 2012/00284B, 2018/00017, 2018/00446, 2020/00549 en 2022/00084.

Daarnaast is het voor het publiek duidelijk dat het hier niet om het echte weerbericht van die dag gaat, maar om een parodie. De YouTube-uiting begint met de mededeling dat het weer mogelijk wordt gemaakt door de 29 bedrijven waarvan het logo wordt getoond. De radiocommercial begint met een duidelijk statement: “Dit is een boodschap van Milieudefensie”. Net als in de uiting op YouTube wordt aan het einde de vraag gesteld of dit het weer van de toekomst is. Voor het publiek is het voldoende duidelijk dat het hier geen écht weerbericht betreft. De uiting is daarbij niet dermate schokkend dat deze in strijd met artikel 6 NRC (over angst aanjagen) kan worden geacht, aldus Milieudefensie.

In tegenstelling tot de klacht, die volgens Milieudefensie op onjuiste aannames is gebaseerd, zijn de uitingen juist in overeenstemming met de waarheid. Het staat wetenschappelijk als een paal boven water dat de wereldwijde klimaatverandering ook op lokaal niveau problematisch is, met hittegolven, droogte, overstromingen en stijgende zeespiegels. In haar verweer heeft Milieudefensie de beweringen in de uitingen onderbouwd aan de hand van verschillende overgelegde (citaten uit) rapporten van het IPCC (de organisatie van de Verenigde Naties die als doel heeft de risico’s van klimaatverandering te evalueren), meer specifiek Summary IPCC WG I 2021, WG II 2022 en WG III 2022 en de ‘Technical Summary, in Climate Change 2021, WG I’. Daarnaast zijn de uitingen gebaseerd op het UN Emissions Gap Report 2021, gegevens van het KNMI en onderzoek van het New Climate Institute en verschillende gerechtelijke beslissingen zoals die van de Hoge raad in de Urgenda-zaak (ECLI:NL:HR:2019:2006) en de uitspraak van de rechtbank Den Haag (26 mei 2021) in de zaak Milieudefensie/Shell.

Volgens Milieudefensie is klagers stelling dat de activiteiten van de genoemde ondernemingen geen rol van betekenis zouden spelen, onjuist. Uit de eerdergenoemde IPCC-rapporten (die door Milieudefensie zijn overgelegd en waaruit zij citeert) blijkt volgens Milieudefensie dat niet-statelijke actoren, waaronder de 29 genoemde ondernemingen vallen, juist een belangrijke rol spelen in zowel de veroorzaking als de oplossong van het klimaatprobleem. Ook in dit verband citeert Milieudefensie uit de zaak van de rechtbank Den Haag, en zij verwijst naar een voorstel van de Europese Commissie over Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) en een onderzoek van het New Climate Institute. Uit laatstgenoemd onderzoek volgt dat het wel degelijk zoden aan de dijk zet als de 29 in de uiting genoemde bedrijven een goed klimaatplan zouden hebben dat aan de internationale afspraken op dit gebied voldoet. Op dit moment heeft geen van deze bedrijven een klimaatplan dat aan deze afspraken voldoet, aldus Milieudefensie.     

Voor wat betreft klagers mededeling dat de opwarming tot nu toe zo’n 0,6 graden Celsius is, deelt Milieudefensie mee dat dit onjuist is, en het niet duidelijk is waarop klager dit baseert. De opwarming van de aarde is nu 1,1 tot 1,2 graden Celsius. Milieudefensie onderbouwt dit getal aan de hand van de voornoemde Summary IPCC WG I 2021.

Over het door klager aangehaalde citaat “The climate system is a coupled non-lineair chaotic system, and therefore the long-term prediction of future climate states is not possible”, deelt Milieudefensie mee dat klager niet nader gespecificeerd heeft in welk IPCC-rapport dit staat. Na eigen onderzoek concludeert Milieudefensie dat het citaat kennelijk uit een IPCC-rapport uit 2001 komt. Het IPCC is inmiddels drie rapportagecycli verder en ook de wetenschap heeft in die periode grote stappen gezet. Klager verwijst naar een gedateerd rapport, aldus Milieudefensie.    

Het oordeel van de Commissie

1.

In de bestreden uitingen beschrijft Milieudefensie een beeld van de toekomst, waarin het weer in diverse opzichten extreem is, met zeer hoge temperaturen en zeer heftige regenval. Zij koppelt deze boodschap aan de invloed die grote Nederlandse ondernemingen op klimaatverandering hebben, en daarbij, naar het oordeel van Milieudefensie, te weinig doen om hun nadelige effect op het milieu te verkleinen. Milieudefensie concludeert op basis hiervan (in de radiocommercial): “Wordt dit ons weerbericht van de toekomst? Wél als KLM en Ahold Delhaize zo doorgaan. Tijd om dit soort grote vervuilers nu aan te pakken. Kijk hoe jij mee kan doen op milieudefensie.nl.” Op de website van Milieudefensie, waar in de commercials naar verwezen wordt, staat meer informatie over dit onderwerp en wordt men opgeroepen om een petitie te ondertekenen. Kern van de klacht is dat klager vindt dat met de commercials (op de radio en Youtube.nl) onnodig angst gezaaid wordt en dat de uitingen op onjuiste aannames en feiten zijn gebaseerd.

2.

In de eerste plaats moet de vraag worden beantwoord of de uitingen, die deel uitmaken van een campagne van Milieudefensie, aangemerkt kunnen worden als reclame in de zin van de Nederlandse Reclame Code (NRC), nu dit door Milieudefensie wordt betwist. Krachtens artikel 1 NRC wordt onder reclame verstaan: iedere openbare en/of systematische directe dan wel indirecte aanprijzing van goederen, diensten en/of denkbeelden door of ten behoeve van een adverteerder. In de bestreden uitingen maakt Milieudefensie onmiskenbaar haar mening kenbaar over het gedrag van een aantal grote bedrijven en de invloed daarvan op het klimaat, en roept zij het publiek op om mee te doen om deze “vervuilers” aan te pakken. De uiting valt daarmee onder de definitie van reclame voor denkbeelden in artikel 1 NRC.

3.

Voor zover de klacht zo begrepen moet worden dat klager met ‘angst zaaien’ bedoelt dat het publiek ten onrechte denkt dat het een écht weerbericht betreft (en het weer plotseling extreme vormen heeft aangenomen) in plaats van reclame, acht de Commissie de klacht ongegrond. Door de boodschap aan het begin van de radiospot: “Dit is een bericht van Milieudefensie” en de afsluitende boodschap: “Wordt dit ons weerbericht van de toekomst? Wél als KLM en Ahold Delhaize zo doorgaan. Tijd om dit soort grote vervuilers nu aan te pakken. Kijk hoe jij mee kan doen op milieudefensie.nl” zal de gemiddelde consument begrijpen dat het hier niet om een gebruikelijk weerbericht op de radio gaat, maar om een boodschap van Milieudefensie. Dit geldt ook voor de uiting op YouTube (die een vergelijkbaar begin en einde kent), temeer nu deze uiting actief moet worden aangeklikt en is voorzien van een begeleidende tekst van Milieudefensie.

4.

Indien de klacht zo moet worden begrepen dat er angst gezaaid wordt omdat het in de uitingen geschetste, extreme beeld nooit werkelijkheid zal worden omdat de commercial stoelt op onjuiste aannames, wordt de klacht eveneens afgewezen. Naar het oordeel van de Commissie is het voor de gemiddelde consument voldoende duidelijk dat de commercial de opvatting van Milieudefensie over de klimaatverandering weergeeft (hetgeen door klager ook niet wordt weersproken) en is bedoeld om consumenten van die problemen bewust te maken. Voor een dergelijke opiniërende verkondiging van een denkbeeld in een reclame, die bijdraagt aan het maatschappelijke debat, geldt een ruime vrijheid van meningsuiting. Bij de beoordeling van de uiting stelt de Commissie zich daarom terughoudend op. Zij beperkt haar toetsing tot de vraag of de wijze waarop Milieudefensie in de commercial haar boodschap verkondigt de grenzen van de vrijheid van meningsuiting te buiten gaat.

5.

Dat is naar het oordeel van de Commissie niet het geval. Milieudefensie mag als haar mening verkondigen dat ‘grote vervuilers’ aangepakt moeten worden om klimaatverandering tegen te gaan.

Voor zover de commercials feitelijke beweringen bevatten, zoals over de mogelijke weersextremen en de invloed van de industrie (waaronder de 29 genoemde bedrijven vallen) op klimaatverandering, heeft Milieudefensie deze beweringen met stukken onderbouwd. Niet kan worden gezegd dat de commercial feitelijk onjuist is. Dat niet iedereen deze visie en de onderliggende argumenten deelt, kan Milieudefensie niet het recht ontzeggen als haar mening kenbaar te maken dat er weersextremen dreigen en dat de in de uiting genoemde bedrijven hiervoor (mede) verantwoordelijk zijn. Voor wat betreft klagers mededeling over de opwarming van de aarde, en het in de klacht opgenomen citaat uit een niet nader omschreven IPCC-rapport, acht de Commissie zijn stellingen met betrekking tot de opwarming van de aarde en de voorspelbaarheid hiervan onvoldoende gemotiveerd.

6.

Op grond van het voorgaande is de Commissie van oordeel dat de bestreden uitingen niet de grenzen overschrijden van de aan Milieudefensie toekomende vrijheid om haar mening over klimaatverandering en de aanpak daarvan in reclame te uiten. Daarom wordt als volgt beslist.

De beslissing

De Commissie wijst de klacht af.