De bestreden uitingen
Het betreft de volgende uitingen die aanwezig waren op het ‘Generation Discover Festival’, dat van 4 t/m 8 oktober 2017 heeft plaatsgevonden op het Malieveld in Den Haag:
A.
Een bord met daarop de tekst (ook in het Engels):
“Aardgas
Aardgas is de schoonste fossiele brandstof die energie genereert door verbranding.
Kenmerken:
Eindige fossiele brandstof met een lage CO2-uitstoot
Gasvormig materiaal afkomstig uit de ondergrond
Voornamelijk bruikbaar voor verwarming & vervoer”.
B.
Energiemix puzzels, specifiek de energiemix puzzel betreffende het jaar 2050.
De klacht
De klacht wordt als volgt samengevat.
Het Generation Discover Festival is volgens klagers een groots opgezet, gratis, openbaar promotiefestijn waar scholieren en hun ouders op eigen gelegenheid komen. Daarom is het festival geen onderwijsactiviteit, maar een vorm van reclame voor Shell en haar producten.
Een grote poster op dit festival droeg de tekst “Aardgas is de schoonste fossiele brandstof die energie genereert door verbranding” (uiting A). Deze bewering is volgens klagers misleidend, omdat deze de consument een verkeerde indruk geeft over de milieuaspecten van aardgas. Het woord “schoonste” laat lezers geloven dat gas nauwelijks bijdraagt aan het broeikaseffect. Dat klopt niet. Met deze tekst wordt gesuggereerd dat fossiele brandstoffen schoon kunnen zijn in die zin dat zij geen schade aan het milieu veroorzaken. Die suggestie is niet juist. Gas is een fossiele brandstof en draagt als zodanig bij aan klimaatverandering. Het is dan ook misleidend om te beweren dat gas schoon is. De toevoeging “van alle fossiele brandstoffen” verandert hier weinig aan, aldus klagers. Het suggereert dat alle fossiele brandstoffen schoon zijn, maar dat gas de allerschoonste is. De Milieu Reclame Code (MRC) pleit in dit verband terecht voor grote terughoudendheid met betrekking tot absolute claims, zoals het gebruik van het woord ‘schoon’. Uiting A is volgens klagers in strijd met artikel 2 MRC. Zij wijzen in dit verband naar eerdere uitspraken van de Commissie (betreffende uitingen van Statoil en NAM), waarin identieke bewoordingen zijn ‘veroordeeld’.
In de energiemix puzzel (uiting B) wordt scholieren voorgespiegeld dat in 2050 nog volop (de door Shell verkochte) vervuilende fossiele brandstoffen moeten worden gebruikt, terwijl volgens klagers richting 2050 nog volop ruimte is om de energievoorziening aan te passen aan de eisen van het klimaat. Klagers vinden de energiemix puzzel 2050 in strijd met de artikelen 3 MRC (niet aantoonbaar juist) en 11 MRC (milieuonvriendelijk gedrag).
Het verweer
Het verweer wordt als volgt samengevat.
Shell stelt zich op het standpunt dat de teksten op de wanden van de ‘energie dome’ van het Generation Discover Festival en de energiemix puzzels geen reclame-uitingen in de zin van de Nederlandse Reclame Code (NRC) en de MRC zijn. De teksten en puzzels zijn geen directe of indirecte aanprijzingen van producten of diensten van Shell en zijn ook niet bedoeld als uitlokking of beïnvloeding van koopgedrag. Het gaat om feitelijke mededelingen en er is dus ook geen sprake van een adverteerder. De insteek van het festival is uitsluitend didactisch. Shell licht dit als volgt toe.
Het Generation Discover Festival is onderdeel van het Generation Discover programma, dat door de Social Investment afdeling van Shell is ontwikkeld en samen met een groot aantal gelijkwaardige partners (bedrijven en maatschappelijke instellingen) wordt uitgevoerd. Doel van het programma is om jongeren enthousiast te maken voor wetenschap en technologie en hen te inspireren om na te denken over toekomstpaden die essentieel zijn voor de vooruitgang van onze samenleving en de gebieden die daarvoor relevant zijn: IT, veiligheid, gezondheidszorg, voedsel en energie. Het Festival, dat is gericht op een van de vier doelgroepen van het Generation Discover programma, te weten basisschool- en brugklasleerlingen, is een uitsluitend didactisch evenement waar jongeren wetenschap en techniek kunnen beleven. Op het Festivalterrein bevonden zich een aantal ‘domes’, waar bezoekers aan interactieve activiteiten konden deelnemen. De bestreden uitingen zijn gebruikt in de ‘energie dome’, waar diverse energiebronnen uit de energiemix werden omschreven door feitelijke kenmerken. Er is gekozen voor een objectieve beschrijving van de verschillende bronnen en er is geen opsomming gegeven van de voor- en nadelen die aan de bronnen verbonden zijn. Er is geen verwijzing naar Shell of enige andere energieleverancier noch enig (Shell) logo opgenomen in de teksten op de wanden van de dome en er is bewust gekozen voor een neutrale kleurstelling. Shell verwijst naar de bij het verweer gevoegde foto’s van de (opzet van de) energie dome.
De didactische en sociaal-maatschappelijke insteek van het Festival wordt volgens Shell benadrukt door (de positieve resultaten van) het onderzoek dat door de Erasmus Universiteit wordt uitgevoerd naar de kwaliteit van het programma (inclusief het Festival) en met name naar de bijdrage ervan aan het bewustzijn van en het begrip voor wetenschap en technologie bij jongeren, ouders en leraren. Het Festival, dat aansluit bij de doelstellingen van de Haagse onderwijsagenda, heeft in 2016 subsidie ontvangen en naar verwachting zal dit ook voor 2017 het geval zijn.
Voor het geval de Commissie oordeelt dat wel sprake is van reclame, voert Shell aan – kort samengevat – dat beide uitingen niet misleidend en aantoonbaar juist zijn. Voor wat betreft uiting A wordt bovendien opgemerkt dat de Commissie in 2011 (dossier 2011/00012A) reeds heeft geoordeeld dat de aanduiding “schoonste fossiele brandstof” voor aardgas is toegestaan, omdat sprake is van een relatieve vergelijking tussen fossiele brandstoffen zonder kwalificaties waarin in absolute zin naar een schoon milieu wordt verwezen. Uit de door klagers aangehaalde uitspraken uit 2017 inzake Statoil en NAM blijkt volgens Shell niet waarom de Commissie in die gevallen de aanduiding “schoonste” niet toegestaan achtte. Voor wat betreft de energiemix puzzels (uiting B) voert Shell aan dat de hierin opgenomen energiebronnen en hun verdeling betrekking hebben op het energieverbruik wereldwijd, en dat de door Shell geprojecteerde energiemix wetenschappelijk is onderbouwd.
Shell concludeert dat, indien de uitingen al als reclame moeten worden opgevat, de uitingen niet in strijd zijn met de artikelen 2, 3 en/of 11 MRC.
De mondelinge behandeling
Partijen hebben hun standpunten gehandhaafd en nader toegelicht. Namens klagers zijn daarbij pleitaantekeningen overgelegd. Voor zover relevant voor de beslissing wordt in het hiernavolgende oordeel ingegaan op hetgeen ter zitting is aangevoerd.
Het oordeel van de Commissie
1.
De klacht betreft het bord met de tekst “Aardgas is de schoonste fossiele brandstof die energie genereert door verbranding” en de energiemix puzzel 2015 in de energie dome op het Generation Discover Festival. Klagers achten deze uitingen in strijd met de MRC. Eerst dient beoordeeld te worden of de uitingen reclame in de zin van de NRC betreffen, nu dit door Shell wordt betwist.
2.
Krachtens artikel 1 NRC wordt onder reclame verstaan: iedere openbare en/of systematische directe dan wel indirecte aanprijzing van goederen, diensten en/of denkbeelden door een adverteerder of geheel of deels ten behoeve van deze, al dan niet met behulp van derden. Naar het oordeel van de Commissie kunnen de bestreden uitingen niet aangemerkt worden als reclame in de hier bedoelde zin. Zij overweegt daartoe als volgt.
3.
Niet is in geschil dat op het tekstbord over aardgas en op de energiemix puzzel de naam en/of het logo van Shell niet voorkomen. Verder heeft de Commissie geconstateerd dat het tekstbord betreffende aardgas op dezelfde manier is vormgegeven als de borden betreffende de overige bronnen van energie. Op naast elkaar hangende oranjekleurige borden, met op de achtergrond de skyline van een stad, staan onder een toepasselijk symbool de energiebronnen of -soorten olie, aardgas, steenkool, kernenergie, windenergie, zonne-energie, biomassa, waterkracht en aardwarmte genoemd. Hieronder staat telkens een tweeregelige omschrijving van de soort energie, gevolgd door een opsomming van drie kenmerken. Voor aardgas luidt de omschrijving “Aardgas is de schoonste fossiele brandstof die energie genereert door verbranding”. Voor de overige twee fossiele brandstoffen luiden de omschrijvingen respectievelijk “Steenkool is de oudste fossiele brandstof die energie genereert door verbranding” en “Olie is een van de meestgebruikte fossiele brandstoffen die energie genereert door verbranding”. Vier energiesoorten hebben op de borden de omschrijving “duurzame energie” met de toevoeging “die diep in de aarde ligt opgeslagen” (aardwarmte), of “die wordt opgewekt uit stromend water”`(waterkracht), of “bewegingsenergie afkomstig van wind” (windenergie) of “door zonlicht of -warmte” (zonne-energie). Op het tekstbord over biomassa wordt meegedeeld dat “biomassa-energie wordt opgewekt door verbranding van organische materialen zoals hout of planten”. De omschrijving voor kernenergie luidt “kernenergie wordt opgewekt door kernreacties die warmte veroorzaken”.
Op alle borden wordt als eerste kenmerk vermeld of sprake is van een eindige dan wel een oneindige bron en wat de mate van CO2-uitstoot is. Van aardgas, olie en steenkool wordt gezegd dat dit eindige fossiele brandstoffen zijn met respectievelijk een lage, middelhoge en hoge CO2-uitstoot. Aardwarmte, waterkracht, wind- en zonne-energie zijn blijkens de borden oneindig en hebben geen CO2-uitstoot. Biomassa is “oneindig en klimaatneutraal (planten groeien op CO2)” en van kernenergie wordt gezegd: “Eindig maar geen CO2-uitstoot”.
Het tweede kenmerk vermeldt telkens de vorm van de energie (bijvoorbeeld gasvormig, vloeibaar of vast) en waaruit deze afkomstig is (bijvoorbeeld uit de ondergrond, land- en tuinbouw, stromend water).
Het derde kenmerk vermeldt waarvoor de betreffende energie gebruikt wordt of kan worden.
4.
Nu het tekstbord voor aardgas op precies dezelfde wijze is vormgegeven als de tekstborden voor de andere energiebronnen, de mededelingen op alle borden op dezelfde aspecten betrekking hebben die zowel positief als negatief kunnen zijn, en verder niet door middel van kleurstelling of vermelding van de naam of het logo van Shell naar Shell wordt verwezen, kan naar het oordeel van de Commissie in dit geval de bestreden mededeling “Aardgas is de schoonste fossiele brandstof die energie genereert door verbranding” niet worden aangemerkt als reclame door Shell voor het door haar geleverde aardgas. Door de context is de uiting te beschouwen als feitelijke informatie. Hetzelfde oordeel geldt voor de bestreden energiemix puzzel. Het enkele feit dat in de puzzel voor 2050 een naar het oordeel van klagers te groot deel van de energiemix voor fossiele brandstoffen is gereserveerd, maakt dit niet anders. Ten slotte acht de Commissie niet aannemelijk gemaakt dat – zoals door klagers ter zitting aangevoerd – de bestreden uitingen een vorm van reclame zijn door ‘direct engagement’, waarbij de inzet is om mensen te betrekken bij een product waardoor zij een voorkeur voor dit merk krijgen.
5.
Nu naar het oordeel van de Commissie geen sprake is van reclame in de zin van artikel 1 NRC, is zij niet bevoegd over de uitingen te oordelen en wijst zij de klacht af.
De beslissing
De Commissie wijst de klacht af.