De bestreden reclame-uiting

Het betreft de televisiecommercial ‘Zeemeeuw’ van Specsavers.

In de commercial is een beachvolleybalwedstrijd te zien tussen twee teams, die elk uit een man en een vrouw bestaan. Terwijl de vrouw uit het ene team klaar staat om te serveren, springt de man van het andere team al op bij het net om te smashen, waarbij hij in plaats van de bal een overvliegende meeuw lijkt te raken. Deze man, die een donkere huidskleur heeft, viert de klap alsof hij een punt heeft gescoord. De overige spelers zien dit verbaasd aan. De meeuw zit aanvankelijk wat versuft op het zand. Nadat in beeld en gesproken tekst de aanbieding van adverteerder (2e bril gratis) is toegelicht, is te zien dat de meeuw wegvliegt en daarbij poept op de betreffende man, waardoor een witte vlek op zijn schouder ontstaat. De commercial wordt afgesloten met de mededeling: “Was nou maar naar Specsavers gegaan!”

De klacht

De zwarte man wordt neergezet als dom omdat hij een meeuw aanziet voor een bal. Ook krijgt hij de uitwerpselen van de meeuw op zich. De commercial is onnodig stigmatiserend, racistisch en kwetsend. Het racistische beeld dat wordt neergezet draagt niet bij aan een inclusieve samenleving. Er is volgens klaagster heel bewust gekozen voor de stereotypering van de zwarte man als dom, onhandig en slechtziend en voor het visuele effectbejag van een suggestieve witte vlek op de huid van de zwarte man. Het geheel van details en effecten komt op klaagster over als discriminerend, racistisch en totaal ongepast.

De beslissing van de voorzitter

De voorzitter heeft besloten de klacht direct af te wijzen, omdat naar zijn oordeel de huidskleur van de man in de onderhavige televisiecommercial niet ter zake doet. Het is onmiskenbaar niet het doel en de strekking van de commercial om een bepaald beeld te verkondigen over personen met een donkere huidskleur, maar om op een humoristisch bedoelde wijze brillen van adverteerder aan te prijzen. De huidskleur speelt hierbij geen rol, anders dan dat wellicht voor een persoon met een donkere huidskleur is gekozen teneinde door middel van kleurcontrast duidelijk in beeld te brengen, dat de meeuw wraak neemt voor de klap die hij van deze persoon heeft gekregen door op hem te poepen, aldus de voorzitter. Hierdoor is nog geen sprake van racisme, terwijl ook overigens niet kan worden gezegd dat de televisiecommercial de grenzen van het toelaatbare te buiten gaat. Om die reden wijst de voorzitter de klacht af.

Het bezwaar tegen de beslissing van de voorzitter

Volgens de voorzitter kan de man in de commercial gekozen zijn om zijn huidskleur om het kleurcontrast duidelijk in beeld te brengen. Klaagster zegt als kijker de keuze zo te hebben opgevat dat de man is gekozen om zijn huidskleur, en hij vervolgens is ‘ondergescheten’ door de meeuw. Het is te gemakkelijk om alles af te doen met suggestie. In enkele seconden wordt de kijker door de commercial volgepropt met stereotype beelden. Er zijn voldoende alternatieve manieren voor adverteerder om de doelgroep een grap te bieden ten gunste van de verkoopcijfers zonder mensen denigrerend weg te zetten, aldus klaagster.

Het verweer

Het verweer wordt als volgt samengevat.

Specsavers heeft nimmer de intentie (gehad) om iemand of een bepaalde groep van mensen om welke reden dan ook, laat staan vanwege ras of huidskleur, te discrimineren, te stigmatiseren of te kwetsen. De persoon in de commercial is niet (specifiek) gekozen vanwege zijn huidskleur. Er is voor de – in eerste instantie voor de Australische en Nieuw-Zeelandse markt geproduceerde – commercial gecast op een persoon met een sportief, gespierd en gezond lichaam, die er ‘goodlooking’ uitziet, geloofwaardig overkomt als beachvolleyballer en deze rol (qua mimiek en gedrag) goed kan uitbeelden. De betreffende persoon is gekozen omdat hij het beste aan deze eisen voldeed. De bestreden commercial maakt deel uit van een reeks van vergelijkbare surrealistische en humoristische televisiecommercials, waarin personen vanwege hun beperkte gezichtsvermogen vergissingen begaan. In al deze commercials spelen huidskleur, afkomst en andere kenmerken (geslacht, leeftijd) van de betreffende personen geen enkele (bijzondere) rol. Adverteerder bestrijdt dat met de onderhavige commercial de stereotypering dat mensen met een donkere huidskleur minderwaardig zijn aan mensen met een andere huidskleur wordt bevestigd en in stand gehouden, zoals klaagster stelt. De commercial geeft een surrealistische, absurde en komische situatie weer. Het doel van de commercial is onmiskenbaar het aanprijzen van Specsavers en haar producten voor iedereen, ongeacht huidskleur of afkomst. Op geen enkele wijze wordt aandacht op de huidskleur van de volleyballer gevestigd. Specsavers heeft er ook geen enkel belang bij om een negatief beeld uit te dragen met betrekking tot een bepaalde huidskleur of anderszins. Zij zou daarmee juist haar (potentiële) klanten afstoten, in plaats van aansporen om haar producten te kopen. Klaagsters interpretatie van de commercial is gebaseerd op de verkeerde aanname dat deze bedoeld is om (opzettelijk) een negatieve visie uit te dragen over personen met een donkere huidskleur. Het juiste vertrekpunt is dat de commercial is gericht op en bedoeld voor een algemeen publiek met als doel Specsavers, haar producten en diensten op een humoristische wijze aan te prijzen. De gemiddelde consument zal de commercial ook als zodanig opvatten.

De mondelinge behandeling

Klaagster handhaaft haar standpunt dat de commercial stigmatiserend, racistisch en onnodig kwetsend is door de daarin bij kijkers (veelal onbewust) gewekte suggestie van een zwarte man in een domme rol die wordt ondergepoept door een meeuw. Stigmatiserende beeldvorming, ook als die als grapje wordt gepresenteerd, is fnuikend en moet daarom worden vermeden.

Het standpunt van adverteerder wordt nader toegelicht. Daarbij wordt herhaald dat de hoofdpersoon van de commercial is gecast als degene die het beste aan de in het verweer opgesomde eisen voldeed. Zijn huidskleur heeft geen enkele rol gespeeld, ook niet in de door de voorzitter als mogelijkheid geopperde zin (kleurcontrast van de meeuwenpoep op de donkere huid).

Het oordeel van de Commissie

1. Klaagster maakt bezwaar tegen de televisiecommercial omdat zij deze stigmatiserend, racistisch en onnodig kwetsend vindt. Volgens klaagster is door het tonen van een man met een donkere huidskleur in een domme rol, op wie bovendien wordt gepoept door de meeuw, sprake van (onbewust) stigmatiserende beeldvorming. De Commissie overweegt als volgt.

2. De Commissie stelt voorop dat zij het feit dat klaagster opkomt tegen racistische en stigmatiserende uitingen in commercials waardeert, maar anders dan klaagster meent is naar het oordeel van de Commissie in de onderhavige uiting geen sprake van stigmatisering en/of racisme. De bestreden commercial maakt deel uit van een reeks commercials waarin Specsavers haar producten aanprijst door situaties te tonen waarin wordt gesuggereerd dat de hoofdpersonen vergissingen begaan die voorkomen hadden kunnen worden als zij eerst naar Specsavers waren gegaan. In de onderhavige commercial wordt gesuggereerd dat als de hoofdpersoon eerst naar Specsavers was gegaan, hij had gezien dat hij een meeuw smashte in plaats van de bal en de meeuw niet uit wraak op hem had gepoept.

3. De Commissie acht aannemelijk geworden dat de huidskleur van de hoofdpersoon geen rol heeft gespeeld bij de keuze van hem voor deze televisiecommercial. Adverteerder heeft voldoende duidelijk gemaakt dat de commercial niet tot doel heeft om een bepaald beeld te verkondigen over personen met een donkere huidskleur, maar om op een humoristisch bedoelde wijze de producten van adverteerder aan te prijzen. Anders dan klaagster heeft aangevoerd, zit de humor in de onderhavige uiting niet in het feit dat de hoofdpersoon dom is, maar dat hij slechte ogen heeft en daarom een meeuw niet van een bal kan onderscheiden.

De gemiddelde consument zal de commercial ook als zodanig opvatten. Het feit dat de hoofdpersoon een donkere huidskleur heeft, doet voor de boodschap van de commercial (“Was nou maar naar Specsavers gegaan”) niet ter zake. De Commissie neemt afstand van de overweging van de voorzitter dat mogelijk voor een persoon met een donkere huidskleur is gekozen teneinde door middel van kleurcontrast duidelijk in beeld te brengen dat de meeuw wraak neemt voor de klap, nu adverteerder desgevraagd tijdens de mondelinge behandeling uitdrukkelijk heeft gezegd dat dat niet het geval is en een kleurcontrast ook op andere wijze gerealiseerd had kunnen worden.

4. Op grond van het voorgaande is de Commissie van oordeel dat de bestreden commercial niet racistisch, stigmatiserend en/of nodeloos kwetsend is. Daarom wordt als volgt beslist.

De beslissing

De Commissie bevestigt de beslissing van de voorzitter en wijst de klacht af.