De bestreden reclame-uitingen
Het betreft:
1.
Een paginagrote advertentie in de Volkskrant met de kop:
“Xlens: hét hulpmiddel bij dyslexie of leesproblemen.”
Waaronder in kleiner lettertype:
“Ogen en hersenen worden door kleurenfilters beter of elkaar afgestemd.”
In grote letters op de foto van een kind met het betreffende product:
“ ’We zagen tijdens de test al direct een groot verschil in het lezen’ ”.
Naast deze foto staat onder meer:
“ > Xlens oogonderzoek toont direct aan of de Xlens bril resultaat zal opleveren
> Wetenschappelijk aangetoond
> Bij positief Xlens advies: 99% zekerheid dat de problemen verdwijnen
….”
In een uitgebreide tekst wordt de ervaring met het gebruik van het product door een kind en zijn moeder uiteengezet. De volgende quotes springen daarbij in het oog omdat deze in groter lettertype zijn afgedrukt:
“Als je dit van te voren tegen me had gezegd, had ik het nooit geloofd.”
“Sinds ik de bril heb, heb ik geen hoofdpijn meer.”
2. De website van adverteerder: www.xlens.com/wetenschappelijk-aangetoond waarop onder meer de volgende tekst staat:
“Xlens is de best wetenschappelijk onderbouwde methode als het aankomt op het verbeteren van leesproblemen in relatie tot dyslexie. Van geen enkele andere methode zijn zoveel wetenschapsresultaten aanwezig.
Uitgangspunt is dat Xlens kleurenfilters dyslexie niet kunnen genezen, maar wel significante verbeteringen realiseren in het lezen en automatiseren.
De werking van de Xlens kleurenfilters is uitgebreid onderzocht door diverse onafhankelijke instanties en wetenschappers. Deze onderzoeken tonen aan dat de leesvaardigheid door het gebruik van de Xlens bril fors toeneemt en dat het gebruik van kleurenfilters een positieve invloed heeft op de hersenactiviteit tijdens het lezen.”
De klacht
De klacht kan als volgt worden samengevat.
De uitingen bevatten volgens klager misleidende claims, en wel – per uiting – de volgende.
Ad I.
“Xlens: hét hulpmiddel bij dyslexie of leesproblemen”,
“Lees- en leerproblemen verbeteren direct, leeshoofdpijn verdwijnt, “wetenschappelijk aangetoond”.
Ad II.
“Xlens is de best wetenschappelijk onderbouwde methode als het aankomt op het verbeteren van leesproblemen in relatie tot dyslexie.”
“De werking van de Xlens kleurenfilters is uitgebreid onderzocht door diverse onafhankelijke instanties en wetenschappers. Deze onderzoeken tonen aan dat de leesvaardigheid door het gebruik van de Xlens bril fors toeneemt en dat het gebruik van kleurenfilters een positieve invloed heeft op de hersenactiviteit tijdens het lezen.”
Wat klager betreft heeft de bewijsvoering die adverteerder op zijn website aandraagt ter onderbouwing van deze claims geen wetenschappelijke betekenis en zijn niet gebaseerd op (gedegen) onafhankelijk onderzoek. Dyslexie is geen oogafwijking of visuele stoornis maar een hersenafwijking. Daarop wijzen ook de Hersenstichting en het landelijke Steunpunt Dyslexie op hun website. En over de opvatting dat daarom een behandeling met een bril niet voor de hand ligt, is in de wetenschap brede consensus. Het Steunpunt Dyslexie raadt het gebruik van brillen als behandelingsmethode zelfs af. Klager verwijst daarvoor naar www.steunpuntdyslexie.nl/dyslexie-behandelen/onderzoek-enbehandeling-niet-vergoed/behandeling/. Ook het Kwaliteitsinstituut raadt in het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling 2.0 (2013) brillen af omdat de onderbouwing ontbreekt.
Ook in het buitenland is er wetenschappelijke consensus dat kleurenfilters niet werken bij dyslexie omdat wetenschappelijk bewijs daarvoor ontbreekt. Xlens claimt echter dat het wel wetenschappelijk is aangetoond en verwijst daar op haar website naar ten eerste een email van een orthoptist maar deze blijkt slechts te doelen op een enkele patiënt waarbij zij “gematigd positief” en “nog steeds wat kritisch” is. Dit betreft geen serieus wetenschappelijk onderzoek. Bovendien schrijf het betreffende ziekenhuis in haar folder dat dyslexie niet door een orthoptist wordt behandeld. Het ziekenhuis heeft adverteerder inmiddels verzocht de verwijzing naar de email van de orthoptist te verwijderen. De tweede verwijzing van adverteerder is naar het door haar zelf geïnitieerde rapport “De validiteit van de Xlens-vragenlijsten en de Effectiviteit van de Xlens-filters bij langdurig gebruik” uit 2013 door masterstudenten van de Universiteit Utrecht. Dit onderzoek betrof de kwaliteit van de vragenlijst die medewerkers van Xlens gebruiken waarvan de eindconclusie luidde dat gezien de matige validiteit van de vragenlijst de resultaten met enig voorbehoud geïnterpreteerd moeten worden. Ten derde verwijst Xlens naar de website van de Britse Bradford University die volgens adverteerder zou hebben bewezen dat leesklachten bij dyslexie geheel of gedeeltelijk kunnen worden weggenomen met de filters. Na lezing concludeert klager echter dat slechts bij sommige patiënten dyslexie een beetje dragelijker wordt gemaakt door de kleurenfilters. Als vierde bewijs verwijst Xlens naar een wetenschappelijke studie waaruit zou blijken dat kleurenfilters klachten rondom migraine verminderen maar niet duidelijk is hoe dit van invloed kan zijn voor de onderbouwing van de claim dat de bril helpt bij dyslexie. Ten vijfde verwijst Xlens naar onderzoek van een neuropsycholoog die echter desgevraagd mededeelt dat geen sprake is geweest van een onderzoek en aan Xlens al meermaals heeft gevraagd deze verwijzing van de website te verwijderen. ‘Bewijs’ zes, zeven en acht betreffen evenmin een onderzoek. Evenals het negende ‘bewijs’, een eigen onderzoek onder een kleine groep met een onbekende vragenlijst. Verwijzing nummer tien betreft een publicatie van Britse onderzoekers uit 2005 over gele filters die hersenactiviteit zouden verhogen maar het woord dyslexie valt niet in de samenvatting en een onderbouwing dat mogelijk verhoogde hersenactiviteit zou helpen bij dyslexie ontbreekt. De elfde verwijzing betreft geen onderzoek maar een soort essay waarin overigens niet wordt beschreven dat kleurenfilters leerproblemen zouden verhelpen. De laatste verwijzing betreft evenmin een serieus onderzoek waarvan bovendien de resultaten niet zijn gepubliceerd.
Samenvattend concludeert klager dat de bewijsvoering die Xlens aanvoert op geen enkele manier de claims onderbouwt die zij hanteert in de advertenties en op de website.
Het verweer
Namens adverteerder is onder meer het volgende meegedeeld.
Het product van adverteerder is een vinding van een professor uit Engeland die daarvoor de Millenium Awards in ontvangst heeft mogen nemen. Sinds de doorstart in 2014 heeft adverteerder geconstateerd dat 1800 personen met het product zijn geholpen. Men schaft het product pas aan indien na onderzoek door adverteerder is vastgesteld dat het zal helpen en kan gebruik maken van een ‘niet-goed-geld-terug’-regeling waarbij de koper het product na 4 maanden kan retourneren. 1800 tevreden personen is voor adverteerder een zeer overtuigend bewijs.
Er is volgens adverteerder veel onderzoek gedaan naar de werking van kleurenfilters en het klopt inderdaad dat de onderzoeken kleinschalig zijn, zeker die welke in het verleden door Xlens zijn geïnitieerd. Een uitgebreid wetenschappelijk onderzoek dat voldoet aan alle eisen is voor een kleine organisatie als Xlens financieel niet haalbaar. Daarnaast staat in de uiting niet dat het wetenschappelijk is bewezen is – er is geen enkele methode of hulpmiddel binnen de dyslexiezorg wetenschappelijk bewezen – maar wordt gebruik gemaakt van eenzelfde terminologie als andere organisaties.
Verder is er in de wetenschap geen eenduidig standpunt over de oorzaak van dyslexie. Er is nooit wetenschappelijk bewijs gevonden waaruit blijkt dat dyslexie een stoornis in de hersenen is. Dat gaf prof. dr. Anna Bosman aan in Balans Magazine van november 2015. Volgens adverteerder gaat de gevestigde orde wetenschappers en dyslexie-behandelaren uit van het inmiddels achterhaalde uitgangspunt dat dyslexie een neurologische aandoening betreft. Recent wetenschappelijk onderzoek aan universiteiten in Frankrijk, Engeland en Nederland toont aan dat er bijna altijd ook sprake is van een visuele verwerkingshout, de zogenaamde tijdspanne. Iets wat een totaal nieuw inzicht op dyslexie behandeling heeft gegeven volgens de wetenschappers (o.a. de publicatie van emeritus hoogleraar A. Van der Ley, waar ook de klager naar verwijst). Uiteraard zijn er partijen te vinden die, mede ter bescherming van commerciële belangen, de filters afraden.
De ervaring van adverteerder is concluderend dat het product als hulpmiddel velen (1.800 personen) geholpen heeft omdat school- en leerprestaties verbeterden en lees gerelateerde klachten als leeshoofdpijn en moeheid verdwenen of verminderden. Adverteerder acht dit zeer overtuigend bewijs dat het product werkt.
De mondelinge behandeling
Klager heeft zijn standpunt gehandhaafd.
Klager heeft daarbij in reactie op het verweer verder medegedeeld dat adverteerder daarin volgens hem wederom geen onderbouwing heeft kunnen geven voor het in de uiting stellen dat sprake is van een wetenschappelijk aangetoonde werking. De verwijzing naar de uitvinder, een overigens niet bij naam genoemde professor uit Engeland, die daarvoor de Millennium Award heeft ontvangen, blijkt bovendien een prijs te betreffen waarbij eerder over de vormgeving van het product dan de effectiviteit ervan wordt beoordeeld.
Het oordeel van de Commissie
1. De Commissie begrijpt dat klager de uitingen misleidend acht omdat daarin ten onrechte de suggestie wordt gewekt dat het product van adverteerder positieve invloed heeft op dyslexie of leesproblemen, in die zin dat de daarmee verband houdende klachten verdwijnen.
2. De Commissie begrijpt dat het product, de Xlens, een bril betreft waarin kennelijk na advies door adverteerder bepaalde kleurenfilters zijn geplaatst. In uiting I wordt zonder voorbehoud gesteld dat de Xlens “hét hulpmiddel” is bij dyslexie of leesproblemen, leer- en leesprestaties direct verbeteren, letters en woorden niet meer ‘dansen’, concentratie en begrijpend lezen daardoor verbeteren, eventuele leeshoofdpijn verdwijnt, zonder training of medicatie, Xlens oogonderzoek direct aantoont of de bril resultaat zal opleveren en bij positief advies 99% zekerheid geeft dat de problemen verdwijnen en het de enige methode is die succes garandeert. In uiting II wordt zonder voorbehoud gesteld dat het product van adverteerder “de best wetenschappelijk onderbouwde methode als het aankomt op het verbeteren van leesproblemen in relatie tot dyslexie” en dat “de werking van de Xlens kleurenfilters uitgebreid is onderzocht door diverse onafhankelijke instanties en wetenschappers” en “deze onderzoeken aantonen dat de leesvaardigheid door het gebruik van de Xlens bril fors toeneemt en het gebruik van kleurenfilters een positieve invloed heeft op de hersenactiviteit tijdens het lezen.”
Ter onderbouwing van de inhoud van de uitingen heeft Xlens gewezen op diverse door klager betwiste onderzoeken en op de eigen ervaringen van adverteerder, te weten een aantal van 1.800 kinderen en jongvolwassenen die met het product zijn geholpen sinds medio 2014 en een percentage van 60% de afgelopen 10 jaar van de klanten van adverteerder met een dyslexieverklaring die baat heeft bij het product.
3. Klager heeft de verwijzingen naar de diverse onderzoeken op de website van adverteerder gemotiveerd bestreden. Het had op de weg van adverteerder gelegen om aan de hand van onderzoeken haar claims nader te onderbouwen, bijvoorbeeld met resultaten van een onafhankelijk onderzoek, met name nu zij in de uiting stelt dat de resultaten “wetenschappelijk aangetoond” zijn en “de best wetenschappelijk onderbouwde methode” is “als het aankomt op het verbeteren van leesproblemen in relatie tot dyslexie”. De eigen resultaten van adverteerder, waaruit de Commissie bovendien begrijpt dat de behandeling niet in alle gevallen effectief is, rechtvaardigen niet de hiervoor genoemde mededelingen in de uitingen over de beweerdelijk succesvolle resultaten van het product. Deze resultaten zijn niet controleerbaar. Juist bij een product dat is bedoeld om ingrijpende problemen en klachten te verhelpen, kan niet met een dergelijke oncontroleerbare onderbouwing worden volstaan. Aan het overigens niet overgelegde artikel van professor dr. Anna Bosman kan evenmin bewijs voor de juistheid van de uiting worden ontleend.
In zoverre gaan de reclame-uitingen I en II gepaard met onjuiste informatie ten aanzien van de van het gebruik van het product te verwachten resultaten als bedoeld in artikel 8.2 aanhef en onder b van de Nederlandse Reclame Code (NRC). Nu de gemiddelde consument er bovendien toe kan worden gebracht een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen, is de uiting misleidend en daardoor oneerlijk in de zin van artikel 7 NRC.
4. Dat adverteerder stelt dat zij in de uiting niet spreekt over: “wetenschappelijk bewezen” maar over “wetenschappelijk aangetoond” doet daaraan niet af nu daaraan door de gemiddelde consument dezelfde betekenis zal worden toegekend.
Gelet op het bovenstaande wordt als volgt beslist.
De beslissing
De Commissie acht reclame-uitingen I en II in strijd met artikel 7 NRC. Zij beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.