De bestreden reclame-uitingen

Het betreft de volgende uitingen:

A. De radiocommercial met de volgende tekst:

“Sander ging steeds onzekerder bewegen en dacht lang dat hij een griepje onder de leden had, totdat Parkinson de oorzaak bleek.

Evelien ergerde zich vaak aan het onvoorspelbare gedrag van haar moeder, totdat zij begreep dat haar moeder dement werd.

Deze aandoeningen zijn, net als bijvoorbeeld ADHD en depressie, aandoeningen van de hersenen en ze worden vaak verkeerd begrepen. Steun daarom hersenonderzoek en geef op giro 860. Hersenstichting: alleen wat we begrijpen, kunnen we goed behandelen.”

B. De – onder andere in Dagblad De Pers verschenen – advertentie met een ‘wordcloud’ van de volgende aandoeningen: Asperger, dementie, Parkinson, dyslexie, epilepsie, migraine, beroerte, ADHD, hersenletsel, slaapapneu, ALS, depressie, hersentumor, angststoornissen. Hieronder staat: “Al deze aandoeningen zijn hersenaandoeningen die het leven ingrijpend beïnvloeden en vaak verkeerd worden begrepen. Steun daarom hersenonderzoek: geef op giro 860, of word donateur via www.hersenstichting.nl. Hersenstichting: alleen wat we begrijpen, kunnen we goed behandelen.”

C. De homepagina van adverteerders website www.hersenstichting.nl, waar een soortgelijke ‘wordcloud’ van aandoeningen als in de advertentie is te zien, met onder meer een oproep donateur te worden of een eenmalige gift te doen voor hersenonderzoek.

De klacht

De Hersenstichting stelt dat Parkinson en Alzheimer “net als ADHD en depressie” hersenaandoeningen zijn. Dat Parkinson en Alzheimer veroorzaakt worden in de hersenen kan aangetoond worden bij autopsie. Bij ADHD en depressie zijn echter nooit hersenafwijkingen gevonden. Op de website worden ADHD en depressie samen getoond met ziektes als hersentumor en beroerte. In de uitingen wordt ten onrechte de suggestie gewekt dat vaststaat dat de oorzaken van deze aandoeningen moeten worden gezocht in de hersenen en daar moeten worden behandeld.

Het verweer

Het verweer wordt als volgt samengevat.

Met de reclamecampagne, die is gevoerd rond de jaarlijkse collecteweek in februari, heeft de Hersenstichting het Nederlandse publiek bewust willen maken van de vele ziektebeelden die een ziekte of stoornis van de hersenen omvatten en die de Hersenstichting dus tot haar domein rekent. De Hersenstichting wil het publiek duidelijk maken dat hersenprocessen belangrijk zijn bij aandoeningen als depressie en ADHD, náást omgevingsfactoren en psychologische determinanten die een rol (kunnen) spelen bij het ontstaan en verloop van deze aandoeningen.Bij patiëntenvereniging Balans wordt ADHD ook als een hersenaandoening gezien. De op wetenschappelijk bewijs gebaseerde multidisciplinaire richtlijnen van het Centraal BegeleidingsOrgaan (CBO) onderschrijven de neurobiologische basis van de aandoeningen depressie en ADHD. Ook de online databases voor wetenschappelijke publicaties, zoals Pubmed, TRIP en Embase, laten zien dat onderzoek naar de neurobiologische basis van beide aandoeningen gangbaar is. Ten slotte is een recente discussie tussen wetenschappers en een klinisch psycholoog overgelegd over de vraag of ADHD een hersenaandoening is.

De mondelinge behandeling

Mevrouw De Vries heeft het standpunt van MeTZelf nader toegelicht. Zij heeft daarbij gewezen op de uitspraak van de Commissie van 6 augustus 2002 (dossier 02.0249), waarin is geoordeeld dat de mededeling van de Hersenstichting, dat ADHD een aangeboren hersenaandoening is, niet juist is. In de onderhavige uitingen wordt ervan uitgegaan dat ADHD en depressie hersenaandoeningen zijn, terwijl dat nog helemaal niet vast staat. Op levende mensen kan geen hersenonderzoek worden uitgevoerd. Dergelijk onderzoek vindt alleen plaats bij levende muizen, waarbij echter niet de diagnose ADHD of depressie zal worden gesteld. Door het benoemen van ADHD en depressie als hersenaandoeningen kan men de -onjuiste- indruk krijgen dat sprake is van aandoeningen waarvoor men naar een dokter moet en die met medicijnen moeten worden behandeld. Bovendien is het misleidend door de aanduiding van ADHD en depressie als hersenaandoeningen fondsen te werven voor hersenonderzoek, dat voor het diagnosticeren van ADHD en depressie niet van belang is.

De heer Schoof deelt mee dat in de uitingen van de Hersenstichting is gekozen voor de aanduiding “aandoening”, omdat dit een vertaling is van de term “disorder” én om duidelijk te maken dat mensen het hebben van een depressie of ADHD niet kan worden verweten. In wetenschappelijke publicaties zijn voldoende aanwijzingen te vinden om aan te nemen dat er bij depressie en ADHD iets zichtbaar is in de hersenen. De uitingen hebben tot doel geld in te zamelen voor het doen van hersenonderzoek, niet om het gebruik van medicijnen te stimuleren. De Hersenstichting heeft geen connecties met de farmaceutische industrie.

Mevrouw Hosli licht toe dat bij depressie en ADHD geen sprake is van celdood in de hersenen, zoals bij Alzheimer en Parkinson, maar wel van hersencellen die op moleculair niveau anders werken dan normaal. Bij depressie betreft dit bijvoorbeeld de eiwitstofwisseling. Hersenonderzoek wordt niet alleen uitgevoerd door middel van autopsie, maar ook door middel van MRI, CT-scan en het kweken van hersencellen buiten het lichaam. Er vindt dus, anders dan mevrouw De Vries veronderstelt, wel hersenonderzoek plaats bij levende mensen. Uit metastudies, waarbij de resultaten van verschillende studies worden samengevoegd, blijkt dat er afwijkingen in de hersenen zijn die corresponderen met de aandoeningen depressie en ADHD. Bij alle in de uitingen genoemde aandoeningen zijn projecten gestart om te onderzoeken welke rol de hersenen daarbij spelen. De onderzoeken staan onder toezicht van een wetenschappelijke adviesraad.

Het oordeel van de Commissie

 1. In haar beslissing van 6 augustus 2002 heeft de Commissie geoordeeld dat voor de absolute mededeling dat ADHD een “aangeboren hersenaandoening” is door de Hersenstichting onvoldoende bewijs was aangevoerd, waardoor onzorgvuldig was gehandeld en de toen bestreden uiting misleidend werd geacht. In de onderhavige uiting wordt niet gezegd dat ADHD aangeboren is. Reeds hierom kan niet worden geoordeeld dat de uitspraak uit 2002 ook op de onderhavige uitingen van toepassing moet worden geacht.

2. In de thans bestreden uitingen wordt een oproep gedaan geld te geven voor hersenonderzoek, waarbij ADHD en depressie worden genoemd als hersenaandoeningen. Het is de Commissie gebleken dat over de vraag wat onder “hersenaandoening” moet worden verstaan in wetenschappelijke kring verschillend wordt gedacht. In dat wetenschappelijk debat is voor het oordeel van de Commissie geen plaats. Voor de beoordeling van de onderhavige uitingen is echter van belang wat de gemiddelde consument onder de aanduiding “hersenaandoeningen” zal begrijpen. Naar het oordeel van de Commissie heeft het begrip “hersenaandoening” voor de gemiddelde consument een algemene duiding, waarmee niet alleen een (ziekelijke) verandering in de hersenen wordt bedoeld, maar ook een kwaal waarbij hersenprocessen een rol (kunnen) spelen. De Hersenstichting heeft voldoende aannemelijk gemaakt dat in verschillende wetenschappelijke studies aanwijzingen zijn te vinden voor de opvatting dat bij ADHD en depressie sprake is van met deze aandoeningen corresponderende afwijkingen in de hersenen. De gemiddelde consument wordt daarom door de aanduiding “hersenaandoeningen” in deze uitingen niet misleid.

3. Niet is weersproken dat door de Hersenstichting daadwerkelijk onderzoek wordt gedaan naar depressie en ADHD. In de uitingen wordt niet gesteld of gesuggereerd – en ook anderszins is niet gebleken – dat alleen onderzoek wordt uitgevoerd dat moet leiden tot een farmaceutische behandeling. 

4. Gelet op het vorenstaande wordt als volgt beslist.

De beslissing

De Commissie wijst de klacht af.